Biologia

Ten artykuł od 2024-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Biologia (z gr. βίος, bios – życie; λόγος, logos – słowo, nauka) – nauka przyrodnicza badająca życie. Część jej obszarów należy do nauk ścisłych.

Wiedza o organizmach była gromadzona już w prehistorii, jednak wyodrębnienie się biologii jako samodzielnej nauki przyszło w XIX wieku. Wtedy też rozwinęła się myśl ewolucyjna; o ile hipotezy pokrewieństwa gatunków istniały już wcześniej, to właśnie w tym stuleciu pojawiły się pierwsze modele wyjaśniające zmienność biosfery. Lamarkizm poprawnie powiązał ten proces z przystosowaniem (adaptacją) organizmów do środowiska, jednak błędnie opisał mechanizm przemian, postulując dziedziczenie cech nabytych. Dopiero darwinizm podał główną przyczynę różnic międzypokoleniowych – dobór naturalny. XIX stulecie to też początki genetyki w pracach Gregora Mendla oraz obalenie samorództwa. Wiek XX przyniósł rewolucję przez rozwój biologii molekularnej – udało się ustalić budowę i funkcje kluczowych makromolekuł charakterystycznych dla organizmów żywych jak białka i kwasy nukleinowe; postępy badań w tej skali przyczyniły się do upadku witalizmu. W XXI wieku biologia bada życie na wszystkich poziomach organizacji, docieka jego pochodzenia i występowania poza Ziemią.

Z biegiem lat biologia zaczęła korzystać z osiągnięć kolejnych nauk, uważanych za bardziej podstawowe jak nauki o Ziemi, chemia, fizyka, nauki o Kosmosie, matematyka czy różne nauki techniczne jak informatyka. Wiąże się to z powstawaniem dziedzin interdyscyplinarnych jak biogeografia, biochemia, biofizyka, astrobiologia, biomatematyka czy bioinformatyka. Z drugiej strony biologia jest fundamentem nauk „wyższego poziomu” jak psychologia, medycyna czy biotechnologia z agronomią. Osiągnięcia biologii wywarły też wpływ na inne obszary kultury jak sztuka czy doktryny filozoficzno-religijne, np. przez zakwestionowanie różnych mitologii. Między innymi z tego powodu rozwój i rozpowszechnianie wiedzy biologicznej próbowano tłumić oraz cenzurować:

• niektóre religie odrzucały, a w latach 20. XXI wieku czasem dalej odrzucają ewolucjonizm, zwłaszcza jego darwinowską postać oraz ewolucyjną antropogenezę, promując pseudonauki jak kreacjonizm biologiczny;
• ideologia marksistowska przez pewien czas popierała łysenkizm przeczący odkryciom genetyki oraz mechanizmom darwinowskim;
• degradacja biosfery przez globalne ocieplenie bywa kwestionowana lub deprecjonowana przez pewne formy negacjonizmu klimatycznego.

Za rozwój biologii przyznawane są nagrody: przedstawiciele tej dziedziny otrzymują czasem Medale Copleya, Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny i Nagrody Shawa, a oprócz tego powstały laury specjalnie dla biologów jak odpowiednia dziedzina Nagrody Crafoorda. Polskich badaczy życia wyróżnia między innymi jedna z kategorii Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Od 1919 roku prace różnych towarzystw naukowych w tej dziedzinie koordynuje Międzynarodowa Unia Nauk Biologicznych (ang. IUBS)^[1].