Chronostych

Chronostych lub chronogram – jeden ze sposobów zapisywania dat rocznych stosowany m.in. w okresie baroku^[1].

Jest to coś w rodzaju łamigłówki wykorzystującej fakt, że w alfabecie łacińskim litery I, V, X, L, C, D, M pełnią jednocześnie funkcje cyfr rzymskich. Do zapisania w ten sposób daty używano cytatów z Pisma Świętego lub wierszy. Aby odczytać datę, należy zsumować wartości liczbowe liter będących jednocześnie cyframi. Dla ułatwienia litery te wyróżniano odmiennym modułem^[2].

Kraków

haeC est ConstrVCta pro gLorIa aC VeneratIone IesV MarIae IosephI IpsI VsqVe beatae ConsangVInItatIs ChrIstI (To jest budowla dla chwały i czci Jezusa, Marii, Józefa, ich samych oraz błogosławionych krewnych Chrystusa) głosi napis w pocysterskim kościele pw. św. Józefa w Krzeszowie, umieszczony nad emporą organową, pomiędzy namalowanymi tam czterema ewangelistami. Podaje on jednocześnie datę rozpoczęcia prac malarskich w kościele:

C+C+V+C+L+I+C+V+I+I+V+M+I+I+I+I+I+V+V+C+V+I+I+I+C+I+I

czyli

100+100+5+100+50+1+100+5+1+1+5+1000+1+1+1+1+1+5+5+100+5+1+1+1+100+1+1

a więc rok 1693. Należy zwrócić uwagę, że w tekście nie pojawia się ani jedna zbędna litera – cyfra.

Lądek-Zdrój

Chronostych umieszczony na cokole figury św. Jana Nepomucena na Moście św. Jana w Lądku-Zdroju, wskazujący rok postawienia figury – 1709, w inskrypcji łac. HÆC STATVA HONORI PERPETVO SANCTI IOANNIS NEPOMVCENI AB INCOLIS CIVITATIS HVIVS EXPENSIS VERE PIIS ERECTA / Pomnik na wieczną cześć św. Jana Nepomucena sumptem mieszkańców miasta wzniesiony (ze wskazaniem liter znaczących HÆC STATVA HONORI PERPETVO SANCTI IOANNIS NEPOMVCENI AB INCOLIS CIVITATIS HVIVS EXPENSIS VERE PIIS ERECTA)^[a].

Ten charakterystycznie dla baroku udziwniony sposób datowania stosowany był nie tylko na inskrypcjach, ale i w twórczości literackiej, a także trafiał do dzieł naukowych. Pochodzący ze Lwowa Michał Boym, jezuicki misjonarz na Dalekim Wschodzie i wysłannik cesarza Chin do papieża, a jednocześnie botanik, w swym dziele Flora sinensis (Flora Chin) zadedykowanym cesarzowi Leopoldowi I, zawarł stuwierszowy chronostych będący panegirykiem na cześć swego mecenasa, a w każdym wierszu dzieła umieścił datę 1655, czyli rok jego koronacji na króla Węgier^[4].

Czasami stosowano w połączeniu z chronostychem kabalistyczną formę zapisu dat^[5].