Cichociemni

Cichociemni Spadochroniarze Armii Krajowej

„skoczkowie”

Wywalcz jej wolność lub zgiń
Znak Spadochronowy AK przyznany po wojnie 316 cichociemnym
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	29 czerwca 1940 w Sztabie Naczelnego Wodza 16 lutego 1941
Rozformowanie	27 grudnia 1944
Tradycje
Kontynuacja	Jednostka Wojskowa GROM
Działania zbrojne
II wojna światowa partyzantka AK, powstanie warszawskie
Organizacja
Dyslokacja	obszar okupowanej Polski
Formacja	rozproszona
Podległość	Oddział VI Sztabu Naczelnego Wodza, dowódca Armii Krajowej
Skład	316 cichociemnych

Cichociemni Spadochroniarze Armii Krajowej (skróty: CC^[a][1], cc.^[b][2] ) – żołnierze konspiracyjnej Armii Krajowej (ZWZ/AK) w służbie specjalnej (patrz treść przysięgi CC), służący w strukturach wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego, którzy podczas służby w Polskich Siłach Zbrojnych, ochotniczo zgłosili się do służby w kraju. Dzięki współpracy Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza z brytyjskim Special Operations Executive, zostali w latach 1941–1944 przeszkoleni w Wielkiej Brytanii i we Włoszech oraz przerzucani przez 138 dywizjon specjalnego przeznaczenia (138 Special Duty Squadron) RAF oraz polską 1586 eskadrę specjalnego przeznaczenia^[3] na teren Polski okupowanej przez Niemców oraz Sowietów. Dzięki współpracy z komórką Oddziału V (łączność) Komendy Głównej AK wykonywali skok ze spadochronem na zrzutowiska wyznaczone i chronione przez oddziały partyzanckie AK (i in.) lub lądowali na polowych lotniskach podczas operacji Most (Wildhorn)^[4].

Nie byli zwartą formacją ani oddziałem wojskowym, nie mieli własnego sztandaru, barw, patrona ani też własnej tradycji. Zostali powołani rozkazem Naczelnego Wodza (SNW l.dz.780/tjn/V/41), za ich rekrutację oraz wyszkolenie odpowiedzialny był Oddział VI (Specjalny) Sztabu NW^[5]. Od początku organizacją przerzutu ludzi oraz zaopatrzenia dla AK zajmował się oficer wywiadu mjr dypl. Jan Jaźwiński, od stycznia 1944 komendant Głównej Bazy Przerzutowej w Latiano nieopodal lotniska w Brindisi (Włochy).

Byli wyszkoleni do działań indywidualnych w zakresie sabotażu, dywersji, wywiadu, łączności, a także jako oficerowie przygotowani do pełnienia obowiązków sztabowych i dowódczych^[6][7]. Statystycznie prawie każdy był poliglotą, znał dwa języki obce: aż 113 CC znało dwa, 59 CC trzy, 22 CC cztery, a 8 CC aż pięć języków obcych. Rekordzista mjr cc Jan Różycki ps. Busik znał siedem języków^[8]. Szkoleni byli w ok. 30 specjalnościach na kursach organizowanych w ok. 50 tajnych brytyjskich Special Training School (Specjalnych Szkołach Treningowych) oraz w polskich bazach m.in. Ośrodku Wyszkolenia nr 10 w Ostunii (Włochy)^[9]. Radiotelegrafistów oraz radiomechaników szkolono w Ośrodku Wyszkoleniowym Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału Specjalnego Sztabu Naczelnego Wodza: w Anstruther, później w Auchtertool, następnie w Polmont^[10]. Cichociemni nie byli agentami SOE, podlegali wyłącznie KG Armii Krajowej. Zgodnie z zapisami Konwencji Genewskich nie mogli nosić mundurów oraz w przypadku aresztowania nie byli traktowani przez Niemców jako jeńcy wojenni^[11][12].

Podczas wojny wszystkie informacje dotyczące cichociemnych były ściśle tajne. Po akceptacji Naczelnego Wodza, 1 czerwca 1943 Szef Oddziału VI (Specjalnego) ppłk dypl. Michał Protasewicz wydał „Instrukcję dla żołnierzy przerzucanych drogą lotniczą do Kraju”, w której podkreślono – Wszystkie bez wyjątku czynności związane z lotem do Kraju są ścisłą tajemnicą wojskową. Bezwzględne przestrzeganie tej tajemnicy jest podstawowym warunkiem powodzenia samych lotów oraz całości akcji lotniczej w Kraju, jak również jedynym sposobem zabezpieczenia przed represjami rodziny skoczka. Cichociemni mieli też zakaz kontaktu z rodziną po przylocie do Polski^[13].

Do służby w Związku Walki Zbrojnej, a od lutego 1942 Armii Krajowej w okupowanej Polsce zgłosiło się ochotniczo 2385 kandydatów na cichociemnych. Podawana dotąd liczba 2413 wynika z błędnego doliczenia 28 cywilnych kurierów politycznych, których przeznaczeniem nie była służba specjalna (wojskowa) w ZWZ/AK^[14][15]. Po intensywnym szkoleniu kursy ukończyło 605 kandydatów, wybrano z nich 579 żołnierzy, którzy złożyli przysięgę cichociemnych oraz przysięgę na rotę ZWZ/AK. Spośród nich do kraju wysłano 316 skoczków, później już zwanych cichociemnymi^[16] (a w kraju ptaszkami, zrzutkami). Oddział VI (Specjalny) w porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych przerzucił do kraju także 28 kurierów politycznych^[17] zwanych kociakami^[18]. Kurierzy polityczni byli szkoleni odrębnie, głównie w zakresie ich pracy kurierskiej, m.in. na farmie w Tewkesbury, niedaleko Gloucester, ok. 160 km. od Londynu oraz odbywali szkolenie spadochronowe^[19].

Co najmniej 62 CC działało wcześniej w przedwojennym harcerstwie w Polsce oraz poza jej granicami^[20]. 61 Cichociemnych wywodziło się z Armii Andersa; także 61 CC było wcześniej żołnierzami (oficerami lub podoficerami) 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej (lub jej poprzedniczki 4 Brygady Kadrowej Strzelców)^[21].

Z 316 cichociemnych, w czasie wojny zginęło 102, w tym 9 podczas lotu lub skoku, a 8 zażyło truciznę po aresztowaniu^[22]. W powstaniu warszawskim wzięło udział 95 cichociemnych, spośród nich 18 zginęło, a co najmniej 20 było rannych^[23]. Niemieckie organy represji uwięziły w obozach koncentracyjnych 31, pozbawiły życia 43^[24], sowieckie zesłały do łagrów 83, zamordowały 6^[25], władze „Polski Ludowej” uwięziły 77, skazały na śmierć 19 (9 lub 10 straciło życie), na dożywocie 2, na wieloletnie więzienie 22^[26]. Po wojnie 32 pozostało na emigracji, aż 59 musiało uciekać z Polski. Co najmniej 64 walczyło jako żołnierze wyklęci w kraju, w strukturach NIE, DSZ, WiN; na emigracji co najmniej 12 w emigracyjnych strukturach antykomunistycznych, ok. 9 uczestniczyło w tajnych operacjach specjalnych zachodnich służb SIS oraz CIA^[22][27]. Ostatni z cichociemnych, płk Aleksander Tarnawski, zmarł 4 marca 2022 roku^[28]

Orderem Virtuti Militari odznaczono 221 cichociemnych, Krzyżem Walecznych zostali odznaczeni 595 razy^[29].

Cichociemni byli prekursorami polskich sił specjalnych, ich tradycje kontynuuje Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej. Oprócz Cichociemnych polskimi spadochroniarzami do zadań specjalnych byli także spadochroniarze Akcji Kontynentalnej oraz spadochroniarze „Project Eagle”, którzy działali poza strukturami Polskiego Państwa Podziemnego, za zgodą rządu RP jako agenci brytyjskiego SOE (Akcja Kontynentalna) lub amerykańskiego OSS (Project Eagle)^[30].