Czerwona Orkiestra

Czerwona Orkiestra (niem. Rote Kapelle) – siatka szpiegowska podporządkowana wywiadowi ZSRR, funkcjonująca w latach II wojny światowej na terytorium Belgii, Holandii, Francji oraz III Rzeszy. Dostarczająca Związkowi Radzieckiemu informacje na temat produkcji przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy, budowy Wału Atlantyckiego, nastrojów w Wehrmachcie i transportów wojskowych^[1].

Nazwa Czerwona Orkiestra została nadana siatce przez kontrwywiad niemiecki, który prowadząc nasłuch komunikacji radiowej wywiadu ZSRR stwierdził, iż słowo „muzykant” oznacza w sowieckim żargonie szpiegowskim radiotelegrafistę – stąd nazwą „kapela” (niem. Kapelle) zaczęto określać grupy szpiegowskie. Przymiotnik „czerwony” (niem. rot) oznaczał powiązania organizacji z sowieckim wywiadem wojskowym GRU.

Szefem Czerwonej Orkiestry był Leopold Trepper (ps. „Otto” lub „Wielki Szef”), oficjalnie występujący jako kanadyjski biznesmen, Adam Mikler. Zadanie utworzenia w zachodniej Europie organizacji wywiadu wojskowego opartej na sieci przedsiębiorstw handlowych i produkcyjnych, mających zakamuflować rzeczywistą działalność agentów sowieckich, zlecił Trepperowi już w 1937 szef GRU, armkom Jan Bierzin.

W 1942 r. Czerwona Orkiestra była największą^[2] na świecie organizacją szpiegowską, dysponującą ponad 400 radiostacjami w krajach europejskich i kilkudziesięcioma tysiącami czynnych agentów – także w takich krajach jak Stany Zjednoczone, Kanada i Wielka Brytania.

Brukselska struktura Czerwonej Orkiestry została rozpracowana w grudniu 1941 przez Abwehrę, która zlokalizowała jej nadajniki i aresztowała jej przywódców, m.in. Leopolda Treppera w listopadzie 1942. W grudniu 1942 część kierownictwa siatki w Brukseli skazano na śmierć i stracono. W 1942 zlikwidowany został ośrodek w Paryżu, będący ówczesną centralą Czerwonej Orkiestry.

Abwehra z początkiem 1943 zorganizowała prowokację wywiadowczą, do której pozyskano m.in. Treppera – siatka miała działać pod kontrolą niemieckiego wywiadu, dostarczając sowieckiemu GRU spreparowane i fałszywe informacje.

W połowie 1943 GRU zorientowało się, że to podstęp i zerwało kontakty z Czerwoną Orkiestrą, która całkowicie przestała funkcjonować jesienią 1944. Leopold Trepper wydostał się pod koniec 1943 z Niemiec i wrócił do ZSRR, gdzie został aresztowany i skazany na wieloletnie więzienie na Łubiance, w którym przebywał do 1953 r.