Drugi obieg wydawniczy

Ten artykuł należy dopracować:

od 2024-11 → treść artykułu należy opracować w taki sposób, aby nie była polonocentryczna,
od 2024-03 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Drugi obieg wydawniczy (również obieg niezależny albo bibuła) – istniejący w Polsce od połowy lat 70. obieg niecenzurowanych publikacji^[1][2].

Były to publikacje bezdebitowe, czyli bez dopuszczenia do rozpowszechniania przez stosowny urząd (w Polsce do 1989 był to Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk), niejednokrotnie poza prawem autorskim. Bywały wydawane w nakładach od kilkunastu kopii do kilku, a nawet kilkudziesięciu tysięcy egzemplarzy przez podziemne wydawnictwa lub przez osoby prywatne. W Polsce niektóre z takich nielegalnych instytucji po roku 1989 przekształciły się w jawne i prosperujące instytucje wydawnicze (np. „NOWA”).

W ZSRR takie publikacje nosiły nazwę „samizdat”^[a]. Termin ten pochodzi z lat czterdziestych, kiedy to poeta Nikołaj Głazkow użył go dla nazwania rozpowszechnianych w formie maszynopisów zbiorów swoich poezji. Nazwa „samizdat” została powszechnie przyjęta dla określenia wydawnictw podziemnych w publikacjach anglojęzycznych, gdy pod tym właśnie tytułem została w Nowym Jorku zorganizowana wystawa sztuki dysydenckiej.

Wydawnictwami podziemnymi nazywany jest także funkcjonujący w Polsce latach 80. trzeci obieg.