Dylemat determinizmu lub standardowy argument przeciwko wolnej woli[a] – argument głoszący, iż istnieje dylemat pomiędzy przyjęciem determinizmu bądź jego negacji, indeterminizmu, który polega na tym, że oba uważa się za podważające możliwość wolnej woli[1][2][3]. Argumentacja łączy dwa argumenty o związku między koncepcjami wolnej woli a determinizmem[3]. Pierwszy z nich brzmi, że ścisłe zdeterminowanie naszych działań (konieczność) oznaczałoby, że byłyby kompletnie wymuszone przez przeszłe zdarzenia poza naszą kontrolą, a to miałoby być logicznie niekompatybilne z wolną wolą. Druga część to spostrzeżenie, że wszelkie niezdeterminowanie naszych działań znaczyłoby po prostu, że były przynajmniej częściowo przypadkowe, co nie daje więcej kontroli, i że to także byłoby logicznie niekompatybilne z koncepcją wolnej woli[3][4].
Dylemat nie postuluje, że tylko całkowita determinacja i całkowita przypadkowość podważają wolną wolę ani że są to jedyne możliwości, lecz raczej, że zarówno konieczność, jak i przypadkowość w każdej mierze czy kombinacji tak samo podważają wolną wolę na swój sposób i że w stopniu, w jakim nie stosuje się jednego (czy to w stosunku do jakiegoś zbioru zdarzeń, czy pewnej części przyczyny danego zdarzenia), zamiast tego występuje drugie. Dylemat nie jest sam w sobie stanowiskiem w kwestii, do jakiego stopnia coś jest zdeterminowane lub nie, lecz raczej argumentem za tym, że bez względu na to, które stanowisko w danym temacie jest poprawne, kwestionuje to możliwość wolnej woli.
Odpowiedzi na wyzwanie stwarzane przez ten dylemat są różne. Jest on akceptowany przez twardy inkompatybilizm, który wnosi, że wolna wola jest w związku z tym niemożliwa w żadnej sytuacji[5]. Dylemat jest też kompatybilny (choć go nie wymusza) z twardym determinizmem, utrzymującym, że determinizm jest prawdziwy i niekompatybilny z wolną wolą i że dlatego wolna wola jest niemożliwa[6]. Dylemat jest odrzucany przez metafizycznych libertarian, którzy twierdzą, że wolna wola istnieje i jest niekompatybilna z determinizmem, szukając tym samym ucieczki dla niej w indeterminizmie[7]. Wreszcie dylemat odrzucają kompatybiliści, którzy utrzymują, że wolna wola jest możliwa nawet, jeśli determinizm jest zapatrywaniem prawdziwym, a niektórzy z nich nawet sprzeciwiają się uznawaniu kwestii „panuje determinizm czy indeterminizm” za w ogóle istotną dla możliwości wolnej woli[1].
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>- ↑ a b J. Feinberg, R. Shafer-Landau (1965-2013): Reason and Responsibility: Readings in Some Basic Problems of Philosophy. Wadsworth, Cengage Learning, 2013, s. 406 (tutaj tekst on-line). Także w: K. G. Shaver (1985), The Attribution of Blame. Causality, Responsibility, and Blameworthiness. Springer Science & Business Media, 2012, s. 74 (tutaj tekst on-line).
- ↑ J. Lemos (1963): Freedom, responsibility, and determinism. A philosophical dialogue. Hackett Publishing Company, 2013, s. 10 (i dalej na s. 48). Tutaj tekst on-line.
- ↑ a b c F. Bacchini, S. Caputo, M. Dell’Utri (2014): New Advances in Causation, Agency and Moral Responsibility. Cambridge Scholars Publishing, 2015, rozdz. 10, s. 148. Tutaj tekst on-line.
- ↑ Objaśnienie użytych tu pojęć „konieczne” i „przypadkowe” można znaleźć np. u Schopenhauera (ostatni akapit punktu „Co to jest wolność?”). Problem ten można sformułować także używając innych pojęć, np. subiektywnych (np. coś jest pod władzą naszej woli lub nie – ona sama zapewne najchętniej byłaby wszechmocna; tak np. u Boecjusza, O pocieszeniu..., Księga V, 1, na podstawie Aryst., Phys., II.iv.). W każdej wersji prowadzi on logicznie do fatalizmu.
- ↑ J. Lemos: Freedom, responsibility, and determinism. A philosophical dialogue (1963). Hackett Publishing Company, 2013, s. 9. Tutaj tekst on-line.
- ↑ K. G. Shaver: The Attribution of Blame. Causality, Responsibility, and Blameworthiness (1985). Springer Science & Business Media, 2012, s. 74 (tutaj tekst on-line).
- ↑ J. Feinberg, R. Shafer-Landau (1965-2013): Reason and Responsibility: Readings in Some Basic Problems of Philosophy. Wadsworth, Cengage Learning, 2013, s. 407 (tutaj tekst on-line).