Back Han-dinastie Afrikaans Han-Dynastie ALS የሃን ሥርወ መንግሥት Amharic Dinastía Han AN سلالة هان الحاكمة Arabic عيلة خان ARZ হান ৰাজবংশ Assamese Dinastía Han AST Han sülaləsi Azerbaijani هان سولالهسی AZB
| |||||||||||
| Nazwa chińska | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
Dynastia Han (206 p.n.e.–220 n.e.) (chiń. upr. 汉朝; chiń. trad. 漢朝; pinyin Hàn Cháo; Wade-Giles Han Ch’ao; wym. [xân tʂʰɑ̌ʊ̯]) była drugą dynastią cesarską Chin, po dynastii Qin (221-206 p.n.e.) i przed Epoką Trzech Królestw (220-280 n.e.).
Założycielem dynastii był Liu Bang, późniejszy cesarz Gaozu. Rządy dynastii Han zostały na krótko przerwane przez dynastię Xin (9-23 n.e.), założoną przez byłego regenta Wang Manga. Dynastia Xin dzieli panowanie dynastii Han na dwa okresy: Zachodniej Dynastii Han (206 p.n.e.-9 n.e.) i Wschodniej Dynastii Han (25-220 n.e.). Panowanie dynastii Han jest uważane za złoty wiek w chińskiej historii[1]. Do dnia dzisiejszego główna grupa etniczna Chin określa siebie jako Chińczycy Han, a pismo chińskie jest określane jako „znaki Han” (chiń. upr. 汉字; chiń. trad. 漢字; pinyin hànzì)[2].
Cesarstwo Han dzieliło się na obszary zarządzane bezpośrednio przez władze centralne: komanderie i pewną liczbę wpół-autonomicznych lennych królestw. Królestwa stopniowo straciły wszelkie atrybuty niezależności, zwłaszcza po Rebelii Siedmiu Królestw. W 200 r. p.n.e. armia dynastii Han została pokonana przez konfederację koczowniczych plemion Xiongnu, która kontrolowała wschodnią część Wielkiego Stepu[3]. W następstwie klęski dynastia Han weszła z Xiongnu w system dynastycznych mariaży, w którym de facto była słabszą stroną. Kiedy, pomimo pokoju, Xiongnu kontynuowali rajdy na Chiny, cesarz Wu (141-87 p.n.e.) zorganizował przeciwko nim szereg wypraw wojskowych. Zwycięstwa dynastii Han w tych wojnach, zmusiły Xiongnu do zostania ich wasalami i włączenia się w chiński system trybutarny. Te wyprawy rozszerzyły terytorium cesarstwa Han o Kotlinę Kaszgarską w Azji Środkowej i pozwoliły stworzyć Jedwabny Szlak – wielki szlak handlowy łączący Chiny i świat śródziemnomorski. Wojska dynastii Han zdołały podzielić Xiongnu na Północnych i Południowych. Następnie zmusiły Północnych Xiongnu do wycofania się poza rzekę Ili. Pomimo tych zwycięstw tereny na północ od Chin właściwych zostały szybko opanowane przez Xianbei.
Od 92 r. n.e. coraz większy wpływ na politykę mieli pałacowi eunuchowie, angażujący się w brutalną walkę o władzę pomiędzy stronnictwami tworzonymi przez krewnych cesarzowych i cesarzowych wdów. Te walki wewnętrzne spowodowały ostatecznie upadek dynastii Han. Władza cesarska była także zagrożona przez potężne sekty taoistyczne, które wywołały Powstanie Żółtych Turbanów i Powstanie Pięciu Miar Ryżu. Po śmierci cesarza Linga (168-189 n.e.) gwardia cesarska dokonała masowej rzezi pałacowych eunuchów. Nastąpiło uniezależnienie lokalnej arystokracji i dowódców wojskowych, co spowodowało rozpad cesarstwa. W 220 r. n.e. Cao Pi, król Wei, zmusił do abdykacji na swoją rzecz cesarza Xiana (189-220 n.e.), co oznaczało definitywny upadek dynastii Han.
Panowanie dynastii Han było okresem dobrobytu i znacznego upowszechnienia obrotu pieniężnego. Monety emitowane przez państwową mennicę od 119 r. p.n.e. pozostały podstawowym środkiem płatniczym aż do panowania dynastii Tang (618-907 n.e.). W celu sfinansowania wydatków związanych z wyprawami wojskowymi i osadnictwem na podbitych terytoriach, w 117 r. p.n.e. rząd ustanowił monopole na sól i żelazo oraz przejął działające w tych branżach przedsiębiorstwa. Rządowe monopole zniesiono za panowania Wschodniej Dynastii Han, a utracone dochody zastąpiono wysokim opodatkowaniem prywatnych przedsiębiorców. Cesarz znajdował się na szczycie hierarchii społecznej. Sprawował rządy, ale udział we władzy miała zarówno arystokracja jak i mianowani ministrowie, wywodzący się przeważnie z wykształconej elity. Od panowania cesarza Wu (141-87 p.n.e.) dwór cesarski oficjalnie promował, zarówno w edukacji jak i w polityce, konfucjanizm połączony z kosmologią późniejszych uczonych, jak np. Dong Zhongshu. Tę politykę kontynuowano aż do upadku dynastii Qing w 1911 r. Za panowania dynastii Han nastąpił znaczny postęp naukowy i technologiczny. Wynaleziono papier, ster, użycie liczb ujemnych, mapy plastyczne, zasilane hydraulicznie astrolabium sferyczne i sejsmograf, w którym zastosowano wahadło odwrócone.