Erya

Erya (chiń. upr. 尔雅; chiń. trad. 爾雅; pinyin Ěryǎ; Wade-Giles Erh-ya) – starożytne chińskie dzieło leksykograficzne określane jako słownik^[1], leksykon, lub prototypowa encyklopedia, obejmująca także nauki przyrodnicze, skompilowana za czasów dynastii Han^[2] lub nieco wcześniejszych. Tytuł można oddać jako Przybliżanie właściwego [znaczenia]^[a].

Tradycyjnie, od III w. n.e. autorstwo przypisywano księciu Zhou (bratu założyciela dynastii Zhou), co jest niemożliwe, ponieważ dzieło zawiera wiele cytowań z czasów późnego okresu Zhou. Bernhard Karlgren datuje księgę na III w. p.n.e.^[3]; takie datowanie potwierdzone jest (badaniami tekstowymi) dla pierwszej części księgi^[1]. Prawdopodobnie wczesne wersje powstały na przełomie dynastii Zhou i dynastii Qin, a ostateczna kompilacja - za czasów wczesnej dynastii Han^[4]. Ze względu na obecność lokalnych i nacechowanych ideologicznie terminów można wnioskować, że pierwotny autor był konfucjańskim uczonym ze środkowych Chin, prawdopodobnie z państwa Qi lub Lu. Jest prawdopodobne, że celowo zataił swe imię, by w burzliwych czasach uniknąć prześladowań, których kulminacją było palenie ksiąg i grzebanie uczonych^[4]. Najstarsza znana wzmianka o tym słowniku pochodzi Księgi Hanów. Współczesne wydania bazują na drukowanych wersjach z czasów dynastii Song i dynastii Yuan^[1].

Już za czasów dynastii Han dzieło należało do podstawowego kanonu ksiąg studiowanych w państwowych akademiach konfucjańskich. Zaliczano je podówczas nie do ksiąg leksykograficznych, lecz opisujących nabożność synowską^[4]. Współcześnie, aczkolwiek księga należy do Trzynastoksięgu konfucjańskiego, ze względu na swój archaiczny charakter jest rzadko czytane (jest to niemal niemożliwe bez komentarzy) i ma wartość głównie ze względu na zawarte w niej wyjaśnienia dla innych tekstów^[3].

Erya jako słownik koncentruje się na semantycznym objaśnieniu znaczeń znaków i wyrażeń; nie zajmuje się wymową, odmianami dialektycznymi itp. Zapoczątkował w ten sposób jedną z czterech rodzin chińskich słowników i leksykonów: słowniki znaków (pozostałe to słowniki dialektów, egzegetyczne i tzw. wyrazów funkcyjnych)^[4].

Erya zawiera 2091 haseł i opisuje znaczenia 4300 znaków, w tym 623 najczęściej używanych. Hasła uszeregowane są w 19 rozdziałach, tematycznie według ówczesnej wiedzy (czyli np. ofiary składane Niebiosom przez króla opisane są w dziale o astronomii), a wyboru dokonano z pomocą częstotliwości ich użycia. Definicje ilustrowane są cytatami z ksiąg starożytnych^[4].

Każdy z rozdziałów zaczyna się od słowa 釋 shi – objaśniać. Pierwsze trzy rozdziały mają charakter bardziej słownikowy, odnoszą się głównie do pojęć abstrakcyjnych (być może skompilowano je z komentarzy objaśniających użycie znaków w Księdze Pieśni i Księdze Dokumentów), pozostałe – bardziej encyklopedyczny, systematyzując obszerną wiedzę o świecie^[1]. W szczególności wszystkie hasła w pierwszych trzech rozdziałach pochodzą z Księgi Pieśni^[4].