Eugenika niemiecka

Eugenika niemiecka, zwana też higieną ras (Rassenhygiene) – ideologia stworzona w celu ochrony „czystości rasy” i odnowy biologicznej narodu niemieckiego oraz powstrzymania postępującej fizycznej i umysłowej degeneracji narodów zachodniej cywilizacji, jaką w drugiej połowie XIX stulecia dostrzegano na Zachodzie.

Pojęcie eugeniki (z języka greckiego – eu-genes – znaczy „dobrze urodzony”, „dobrego pochodzenia”, „rasowy”) powstało w starożytnej Grecji i związane było z troską o zdrowe i silne społeczeństwo, ale nazwa ta nie oznaczała konkretnego programu doskonalenia człowieka.

W czasach nowożytnych, wspierany przez Karola Darwina jego kuzyn, brytyjski arystokrata sir Francis Galton mniej więcej od roku 1865 rozpoczął badania nad opracowaniem nowej gałęzi wiedzy (sięgając po greckie pojęcie eu-genes), opartej na założeniu dziedziczenia cech charakteru i uzdolnień i nazwał ją „eugenika”. Wkrótce eugenika stała się popularna w wielu krajach Europy i świata; jako nauka była rozwijana głównie w Wielkiej Brytanii, USA, Niemczech, Francji, a nawet w krajach Dalekiego Wschodu. Eugenika zakłada możliwość doskonalenia fizycznego i umysłowego człowieka jako gatunku w drodze ulepszania materiału genetycznego.

Na terenie Niemiec eugeniczny paradygmat, eugeniczne myślenie, przejawiało się i obowiązywało właściwie wszędzie. Było obecne w akademickim nauczaniu (głównie w medycynie), w polityce (zwłaszcza w polityce społecznej), w literaturze i prasie, przeniknęło nawet do życia prywatnego. Eugenika rozwinęła się w Niemczech jeszcze pod koniec XIX wieku, i natychmiast zyskała uznanie i rozgłos, wpisywała się bowiem w wielkoniemiecki szowinizm, polegający przede wszystkim na demonstrowaniu nienawiści do narodów uznawanych za wrogie – przede wszystkim Żydów i Słowian.

Myśl eugeniczna, w szczególności koncepcje rodzimej higieny ras, ukształtowały poglądy twórców ideologii nazistowskiej, a następnie determinowały w znaczącej mierze całą politykę Trzeciej Rzeszy. Adolf Hitler od początku swej działalności politycznej propagował koncepcje eugeniczne w swych licznych wystąpieniach oraz w Mein Kampf, a jako kanclerz Rzeszy także inicjował ustawodawstwo w tym zakresie, a nawet angażował się w konkretne działania.

Stworzenie ludzi doskonalszych (co było jednym z celów eugeniki), którzy mogliby stanowić awangardę Europy i docelowo – świata, miało służyć dowartościowaniu niemieckiej dumy narodowej. W grę wchodziła także perspektywa prowadzenia wojen – a więc zapotrzebowanie na ludzi (mężczyzn) silnych, zdrowych, zdolnych walczyć i wygrywać, co miało zapewnić eugeniczne potomstwo pochodzące z „hodowli” (eugenika pozytywna). Brane były również pod uwagę niebagatelne oszczędności budżetowe; liczono kwoty jakie rząd wypłacał w postaci rent i zasiłków, jakie łożył na niepotrzebne – jak utrzymywano – przytułki i szpitale dla chorych psychicznie i umysłowo, na wsparcie biednych i ułomnych, tj. tych wszystkich, którzy nie służą społeczeństwu, lecz wręcz przeciwnie, są obciążeniem. Na odbudowę państwa, na restrukturyzację, na reparacje wojenne i na prowadzenie nowych wojen potrzebne były duże pieniądze, a chorzy i ułomni stanowili pokaźne obciążenie budżetu. Chodziło w tym wypadku o zastosowanie zasad eugeniki negatywnej i zapobiegawczej.

Eugenika miała pomóc w przezwyciężaniu niekorzystnych nastrojów, kompleksów, marazmu, które pojawiły się w wyniku prowadzonych wojen. Szczególnie dotkliwe dla Niemców okazały się zniszczenia po przegranej I wojnie światowej oraz reparacje wojenne, następnie nieakceptowane przemiany polityczne i postępujący kryzys gospodarczy, pogłębiony z uwagi na reparacje wojenne. Eugenika miała stanowić instrument w konsolidowaniu społeczeństwa – obywateli niemieckich wokół nowych idei, które w opinii społeczników i polityków dawały realną nadzieję na odnowę narodu niemieckiego.