Faktura (muzyka)

Faktura – w muzyce to rodzaj użytych przez kompozytora środków właściwych danej technice instrumentalnej lub wokalnej.

Faktura muzyczna to przede wszystkim relacja między poszczególnymi głosami utworu (wokalnymi, instrumentalnymi). Rodzaje faktur łączą się ściśle z liczbą głosów i znaczeniem, jakie poszczególne partie odgrywają w utworze muzycznym lub jego fragmencie.

Rodzaje faktur

• uwzględniając sposób wykonania utworu:
  • faktura wokalna – utwory wykonywane a cappella:
    • solowa (np. sopran solo)
    • kameralna (np. tercet wokalny)
    • chóralna
  • faktura instrumentalna – utwory wykonywane na instrumentach muzycznych różnych od głosu ludzkiego
    • solowa (np. skrzypce solo)
    • kameralna (np. trio stroikowe)
    • orkiestrowa
  • faktura wokalno-instrumentalna
    • faktura kameralna – pojedyncza obsada poszczególnych instrumentów
    • faktura zespołowa – zwielokrotniona obsada poszczególnych instrumentów
• uwzględniając jakość brzmienia i zróżnicowanie obsady:
  • faktura homogeniczna – jednorodna obsada, mało zróżnicowane brzmienie (np. orkiestra smyczkowa, chór męski, trio stroikowe, kwartet smyczkowy)
  • faktura poligeniczna – niejednorodna obsada, zróżnicowane brzmienie (np. kwintet dęty, chór mieszany)
• uwzględniając współbrzmienia i sposób prowadzenia głosów:
  • faktura homofoniczna – faktura wielogłosowa polegająca na umieszczeniu głównej melodii w jednym głosie (przeważnie najwyższym), zaś pozostałe głosy tworzą akompaniament do tej melodii. Ten typ faktury rozwija się od końca XVII wieku wypierając fakturę polifoniczną.
  • faktura monofoniczna – jednogłosowość. Nie posiada akompaniamentu.
    • w ramach faktury homofonicznej można mówić o fakturze monodycznej – jest to faktura jednogłosowa pozbawiona jakichkolwiek elementów harmonicznych, może być wykonana wokalnie lub instrumentalnie (np. Bogurodzica);
  • faktura polifoniczna – faktura wielogłosowa polegająca na równoczesnym prowadzeniu co najmniej dwóch samodzielnych pod względem rytmicznym i melodycznym głosów wokalnych lub instrumentalnych. Ze względu na stosunek linii melodycznych względem siebie, rozróżniamy następujące rodzaje polifonii:
    • polifonia kontrastowa – polega na niezależnym prowadzeniu głosów; brak jest pokrewieństwa melodii i rytmu pomiędzy poszczególnymi głosami
    • polifonia imitacyjna – melodia i przebieg rytmiczny poszczególnych głosów są podobne, rodzaje:
      • polifonia imitacyjna ścisła – poszczególne głosy naśladują się wzajemnie z pewnym opóźnieniem (np. kanon, fuga)
      • polifonia imitacyjna swobodna – głosy mogą, ale nie muszą do siebie nawiązywać przez korespondencję motywiczną, rytmy uzupełniające lub powtarzanie schematów rytmicznych (np. inwencja)
• uwzględniając kryterium historyczne:
  • polifonia modalna – oparta na skalach kościelnych, powszechna w utworach do XVI wieku
  • polifonia oparta na harmonii funkcyjnej – powstała w ramach klasycznych zasad harmonii – od XVII wieku do początku XX wieku
  • polifonia sonorystyczna – wykorzystuje brzmieniowe właściwości współbrzmień – od XX wieku
• inne rodzaje faktur:
  • faktura topofoniczna – wykorzystuje oddziaływania przestrzennego dźwięku na słuchacza. Przykładem jest Tuba mirum z Requiem Giuseppe Verdiego. Ta część polega na dialogu sekcji dętej orkiestry z trąbkami umieszczanymi przeważnie za słuchaczami.

Zobacz hasło faktura w Wikisłowniku