Back Афашизм Abkhazian Fascisme Afrikaans Faschismus ALS ፋሺዝም Amharic Faixismo AN Gilmrǣd ANG फ़ासीवाद ANP فاشية Arabic فاشيه ARZ Fascismu AST
Faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces „wiązki, rózgi liktorskie” i wł. fascio „wiązka, związek”) – skrajnie prawicowa[1][2][3][4][5] doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym w Królestwie Włoch, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny)[6][7][8]. Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu[9]. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm i postfaszyzm)[10][11][12][13][14].
Następujące elementy są najczęściej wymieniane jako integralne części faszyzmu: nacjonalizm, etatyzm, militaryzm, imperializm, totalitaryzm, antykapitalizm, antykomunizm, korporacjonizm, populizm, kolektywizm oraz opozycja do politycznego i ekonomicznego liberalizmu[15][16][17][18][19][20][21][22].
Historyk Roger Eatwell wymienia cztery aspekty istotne w ideologii faszyzmu:
- Plan zmiany natury ludzkiej i stworzenia lepszego społeczeństwa.
- Naród lub rasa jako siły organizujące ewolucję i postęp.
- Krytyka kapitalizmu, liberalizmu i socjalizmu jako systemów rozbijających lub osłabiających wspólnotę.
- Wpajanie ludzkim umysłom faszystowskich wartości poprzez media i propagandę[22].
Wciąż dyskusyjna jest kwestia pokrewieństwa pomiędzy faszyzmem włoskim a reżimami totalitarnymi zainspirowanymi włoskim przykładem.
- ↑ M. Bankowicz, Lewicowość i socjalizm w doktrynie narodowego socjalizmu, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, 33, 2011, s. 341. Cyt: „Narodowy socjalizm, tak jak faszyzm, był i niezmiennie jest traktowany przez główny nurt historiografii światowej jako zjawisko sytuujące się na skrajnej prawicy zarówno w sensie ideologicznym, jak i czysto politycznym”.
- ↑ G. Claeys, Encyclopedia of Modern Political Thought, t. 1, 2013, s. 573.
- ↑ L. Słupek, Ekstremizm polityczny, [w:] Konflikty współczesnego świata. 1 (pod red. R. Borkowskiego), 2001, s. 98.
- ↑ P. Morgan, Facism in Europe, 1919-1945, 2003, s. 5.
- ↑ H-G. Betz, Radical Right-Wing Populism in Western Europe, 1994, s. 23.
- ↑ faszyzm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-08-16].
- ↑ Fascism [online], Holocaust Encyclopedia [dostęp 2023-12-19].
- ↑ Right Ideology [online], Britannica [dostęp 2023-12-19].
- ↑ Faszyzm [online], Onet WIEM [dostęp 2016-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-16].
- ↑ M. Duda, Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne, 2016, s. 32.
- ↑ M. Zafirovski, The Enlightenment and Its Effects on Modern Society, 2010, s. 299.
- ↑ I. Kershaw, Hitler, the Germans, and the Final Solution, 2008, s. 345.
- ↑ S.J. Lee, Hitler and Nazi Germany, 2013, s. 5.
- ↑ D.A. Snow, H. Kriesi, S.A. Soule, The Blackwell Companion to Social Movements, 2004, s. 369.
- ↑ Paxton, Robert O. 2004. The Anatomy of Fascism. New York: Alfred A. Knopf, ISBN 1-4000-4094-9.
- ↑ Payne, Stanley G. 1995. A History of Fascism, 1914–45. Madison, Wisc.: University of Wisconsin Press ISBN 0-299-14874-2.
- ↑ „Populism,” See: Fritzsche, P. 1990. Rehearsals for Fascism: Populism and political mobilization in Weimar Germany. New York: Oxford Univ. Press.
- ↑ collectivism, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2007-12-28], Cytat:
Collectivism has found varying degrees of expression in the 20th century in such movements as socialism, communism, and fascism.
(ang.). - ↑ Grant, Moyra. Key Ideas in Politics. Nelson Thomas 2003. strona 21; De Grand, Alexander. Italian Fascism: Its Origins and Development. U of Nebraska Press. strona 147 „Nationalism, statism, and authoritarianism culminated in the cult of the Duce. Finally, collectivism was important...Despite general agreement on these four themes, it was hard to formulate a definition of fascism...”.
- ↑ Griffin, Roger. 1991. The Nature of Fascism. New York: St. Martin’s Press. strona 26: „Fascism is a genus of political ideology whose mythic core in its various permutations is a palingenetic form of populist ultra-nationalism”.
- ↑ Nolte, Ernst The Three Faces Of Fascism: Action Française, Italian Fascism National Socialism, translated from the German by Leila Vennewitz, London: Weidenfeld and Nicolson, 1965.
- ↑ a b Eatwell, Roger. 1996.Fascism: A History. New York: Allen Lane.