Gryzonie

Gryzonie

Rodentia[1]
Bowdich, 1821[2]
Okres istnienia: 56–0 mln lat temu PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 56/0 56/0
Na górze: kapibara wielka (jeżozwierzowce), postrzałka kafryjska (wiewiórolotkowe), pięknosuseł złocisty (wiewiórkokształtne), na dole: bóbr kanadyjski (bobrokształtne), mysz domowa (myszokształtne)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Magnordo	Boreoeutheria
Nadrząd	Euarchontoglires
Rząd	gryzonie
Synonimy Rodentes Vicq-d’Azyr, 1792[3] Nagethiere Duméril, 1806[4] Prensiculantia Illiger, 1811[5] Macropoda Illiger, 1811[6] Cunicularia Illiger, 1811[7] Palmipeda Illiger, 1811[8] Lepiduria Rafinesque, 1815[9] Fiberia Rafinesque, 1815[9] Claviculata G. Cuvier, 1817[10] À clavicules[a] G. Cuvier, 1817[10] Sans clavicules[a] G. Cuvier, 1817[10] Rosores J.E. Gray, 1821[11] Ierboidae J.E. Gray, 1825[12] Cunicularia Brants, 1827[13] Simplicidentati Lilljeborg, 1866[14] Glires simplicidentati Lilljeborg, 1866[14] Simplicidentati: Gill, 1872[15] Miodonta Schlosser, 1884[16] Sciurognathi Tullberg, 1899[17] Euglires Kretzoi, 1943[18] Franimorpha A.E. Wood, 1975[19] Rodentiformes Kinman, 1994[20] Sciuravida McKenna & Bell, 1997[21] Sciurognathii: Landry, 1999[22] Stegaulata Landry, 1999[23] Phaneraulata Landry, 1999[24] Protoglires Mekayev, 2002 Ischyromyiformes Marivaux, Vianey-Liaud & Jaeger, 2004[25]
Podrzędy
3 podrzędy – zobacz opis w tekście
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Gryzonie (Rodentia, od łacińskiego rodere, obgryzać) – rząd ssaków, charakteryzujący się pojedynczą parą ciągle wzrastających siekaczy zarówno w szczęce, jak i w żuchwie. Zalicza się do nich około 40% gatunków ssaków. Występują w dużej liczbie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktyki. Stanowią najbardziej zróżnicowany rząd ssaków. Spotyka się je w różnorodnych siedliskach lądowych, w tym antropogenicznych. Obejmują gatunki nadrzewne, drążące w glebie i częściowo wodne. Zaliczają się do nich tak dobrze znane zwierzęta, jak myszy, szczury, wiewiórki, piesek preriowy, jeżozwierzowate, bobry, kawia domowa i chomiki. Niegdyś włączano do nich także i dziś często mylone z nimi zające, króliki i szczekuszkowate. Obecnie umieszcza się je w osobnym rzędzie zajęczaków.

Większość gryzoni ma dobrze zbudowane ciało, krótkie kończyny i długi ogon, jednak istnieją wyjątki. Zwierzęta te wykorzystują swoje ostre siekacze do gryzienia pokarmu, kopania jam i obrony. Większość żywi się nasionami lub innym pokarmem roślinnym, niektóre mają bardziej zróżnicowaną dietę. Wykazują tendencję do zachowań społecznych. Wiele gatunków żyje w społecznościach, w których członkowie w złożony sposób komunikują się ze sobą. Może wśród nich występować monogamia, poligamia aż do promiskuityzmu. U wielu (np. chomików) na świat przychodzi miot niedorozwiniętych, wymagających opieki w gnieździe młodych, podczas gdy inne (jak kawia domowa) rodzą młode od początku dobrze rozwinięte.

Skamieniałości gryzoni datuje się na czas od paleocenu, najstarsze pochodzą z Laurazji. W eocenie zróżnicowały się znacznie i rozprzestrzeniły na różne kontynenty, czasami nawet udało im się przebyć oceany. Z Afryki przedostały się do Ameryki Południowej i na Madagaskar. Jako jedyne lądowe łożyskowce dostały się na Australię i skolonizowały ją.

Gryzonie są wykorzystywane jako źródło mięsa, ich skóry są wykorzystywane do wytwarzania ubrań, służą też jako zwierzęta domowe lub laboratoryjne. Pewne gatunki, jak szczur śniady, szczur wędrowny czy mysz domowa, stały się poważnymi szkodnikami. Zjadają i niszczą żywność magazynowaną przez człowieka, roznoszą choroby. Przypadkowe wprowadzenie gryzoni do środowiska często czyni z nich gatunki inwazyjne, często zagrażające przetrwaniu gatunków rodzimych, jak zasiedlające wyspy ptaki, wcześniej izolowane morzem od lądowych drapieżników.