Grzegorz z Nazjanzu

Święty
Grzegorz z Nazjanzu

Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός

biskup ojciec Kościoła doktor Kościoła katolickiego
XII-wieczna mozaika w kościele Santa Maria dell’Ammiraglio w Palermo
Data i miejsce urodzenia	ok. 326–330 Karbala (Kapadocja)
Data i miejsce śmierci	390 lub 391 prawdopodobnie Nazjanz
Czczony przez	Kościół katolicki Kościół prawosławny Kościoły przedchalcedońskie Kościoły luterańskie Kościoły anglikańskie
Wspomnienie	2 stycznia (katolicyzm od roku 1969, anglikanizm), 10 stycznia i 14 czerwca (luteranizm), 25 stycznia i 30 stycznia (prawosławie, Kościoły przedchalcedońskie), 9 maja (katolicyzm do roku 1969), czwarta sobota po Przemienieniu Pańskim i trzecia sobota po Bożym Narodzeniu (Kościół ormiański)
Atrybuty	księga Ewangelii, anioł, paliusz[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Zobacz w greckich Wikiźródłach tekst oryginalny dzieł Grzegorza z Nazjanzu

Grzegorz z Nazjanzu (stgr. Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός), w tradycji chrześcijańskiej także Grzegorz Teolog (stgr. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος) (ur. ok. 326–330 w Karbali w Kapadocji, zm. 390 lub 391 prawdopodobnie w Nazjanzie)^[a] – grecki filozof, teolog, retor i poeta; jeden z tzw. ojców kapadockich. Biskup Konstantynopola. Święty Kościoła katolickiego, Kościoła prawosławnego oraz Kościołów przedchalcedońskich, luterańskich i anglikańskich. Podczas obrad soboru konstantynopolitańskiego, którym przewodniczył, wprowadził do wyznania wiary tezę własnego autorstwa, zgodnie z którą monoteistyczny Bóg istnieje w trzech hipostazach. Na soborze chalcedońskim nadano mu przydomek Teolog, który przysługuje, poza Grzegorzem, jedynie autorowi Ewangelii Jana. W katolicyzmie i prawosławiu tytułowany jest wielkim doktorem Kościoła.

Grzegorz odegrał decydującą rolę w procesie hellenizacji chrześcijaństwa^[2][3]. Był pisarzem o niezwykłej erudycji filologicznej^[4]. Posługiwał się literacką i naukową spuścizną grecką, od Homera po autorów jemu współczesnych, dostosowując klasyczne słownictwo do potrzeb piśmiennictwa chrześcijańskiego^[4]. Gdy nie mógł odnaleźć właściwych terminów, tworzył własne. Jak obliczono, stworzył około 500 neologizmów, z których większość na trwałe weszła do europejskiej nauki i literatury^[5]. Zintegrował język literacki semickiej Biblii z greckim językiem naukowym, opartym na logice i dialektyce^[6]. Przed nim tylko Orygenes zdołał podobnie skutecznie połączyć grecką filozofię z chrześcijańską teologią^[6]. Po odrzuceniu orygenizmu w końcu IV wieku^[6] i oficjalnym potępieniu z 553 roku^[7], nauka Grzegorza stała się paradygmatem, który zdominował rozwój myśli chrześcijańskiej aż po wiek XXI^[6].

Biskupa Konstantynopola uważano za najważniejszego z teologów w Bizancjum, a później na Rusi^[8]. Jeszcze za życia Grzegorza, jego dorobek przejęto na Zachodzie. Stało się tak dzięki tłumaczeniom Rufina z Akwilei oraz pismom Hieronima ze Strydonu, który uważał się za ucznia biskupa Konstantynopola^[8]. Łacińskie przekłady i omówienia dzieł Grzegorza wpłynęły bezpośrednio, między innymi, na twórczość Ambrożego z Mediolanu, Augustyna z Hippony czy Grzegorza Wielkiego, a poprzez nich na naukę zachodnioeuropejską^[8].

Filozofia Grzegorza była eklektyczna^[9]. Zawierała arystotelesowską logikę i dialektykę, transcendencję opisywała za pomocą platońskich idei, wszechświat w kategoriach stoickiego determinizmu, zaś etykę opierała na zasadzie radykalnego uwolnienia od materii cyników^[9]. Ze szkół hellenistycznych(inne języki) Grzegorz najbardziej cenił filozofię cynicką, przede wszystkim za jej dążenie do wolności i nacisk położony na praktykę, a nie teorię^[9]. Filozofia nie była bowiem dla Grzegorza tylko naukową spekulacją, ale sposobem życia^[10].

Teologia Grzegorza stała się standardem tego, co później nazwano ortodoksją chrześcijańską^[11]. Grzegorz był autorem trynitarnej terminologii teologicznej, która została przejęta przez uczonych chrześcijańskich różnych wyznań^[4]. Skorzystał ze wszystkich zasobów gramatycznych i syntaktycznych klasycznego języka greckiego, by wypracować model pojęciowy opisujący w sposób naukowy chrześcijańskiego Boga^[12]. Był też twórcą metodologii teologii, określając źródła tej nauki, przedmiot, specyfikę oraz metody rozumowania^[13].

Zachowało się ponad 18 tysięcy wersów poezji Grzegorza, spośród ponad 30 tysięcy, które stworzył^[14]. Napisał 206 poematów historycznych lub biograficznych, 40 poematów dydaktycznych, 38 poematów religijnych oraz wiele epigramatów, aforyzmów, epitafiów i elegii^[15]. Używał heksametru daktylicznego, dystychu elegijnego i trymetru jambicznego^[14]. Jest uważany za najwybitniejszego liryka greckiego późnej starożytności^[4]. Najdłuższe jego dzieło, Opowieść o moim życiu (Περί τον εαυτού βίον; De vita sua)^[16], uchodzi za najdoskonalszą w całej literaturze greckiej autobiografię poetycką^[15].

Proza Grzegorza była wysoce retoryczna^[17], opierała się na klasycznych toposach^[18]. Mimo że w Konstantynopolu często drwiono z kapadockiego akcentu Grzegorza^[19], to zbiór jego 44 mów^[20] stał się w greckich szkołach podręcznikiem wykształcenia retorycznego w ramach sztuk wyzwolonych, zastępując w dużej mierze prace Demostenesa^[4]. Grzegorz pisał prozą opartą na technicznych zasadach drugiej sofistyki. Struktura jego mów zbudowana została na kontrapunkcie semantycznym. Tworzył zdania z symetrycznie ułożonych fraz, wypełniając je bogatym słownictwem, grą słów, onomatopejami, gwałtownymi zmianami rytmu, dramatycznymi metaforami oraz klasycznymi i biblijnymi aluzjami^[21].

W swoich pismach politycznych, Grzegorz sformułował postulat przekształcenia Cesarstwa Rzymskiego w imperium chrześcijańskie^[22]. To właśnie Cesarstwo uczyniło chrześcijaństwo uniwersalnym, ponieważ, jak to ujął Grzegorz: chrześcijaństwo od początku było rzymskie. Zintegrowało nowe ze starym w ten sposób, że nowe reprezentowało wszystko, co w starym było dobre. Dlatego bycie Rzymianinem stało się dla Grzegorz synonimem bycia chrześcijaninem. Ten pogląd, wyrażony w polemikach Grzegorza z cesarzem Julianem, wywarł olbrzymi wpływ na kolejne pokolenia myślicieli chrześcijańskich, władców, polityków, a także jego czytelników, którzy marginesy rękopisów prac Grzegorza wypełniali przez stulecia licznymi komentarzami^[23].