Kartusz (ozdoba)

Kartusz (fr. cartouche) – ozdobne obramowanie tarczy herbowej, emblematu, monogramu, napisu lub malowidła^[1], a także motyw ornamentowy w postaci ozdobnej tarczy^[2][3].

Od XV do XIX wieku stanowił jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych w sztuce^[1], głównie w architekturze^[3].

Kartusz przybierał różne kształty – początkowo owalny lub sercowaty, później, zwłaszcza w epoce renesansu we Włoszech, zaczął przybierać formy inspirowane wzorami antycznymi^[4]. W manieryzmie, baroku i stylu rokkoko najczęściej był prostokątny z dekoracją w postaci ornamentu – wolutowego, zwijano-okuciowego, chrząstkowo-małżowinowego, akantowego, wstęgowo-cęgowego lub roccaille^[4]. Bywał flankowany lub podtrzymywany przez putta, zwierzęta, anioły itp.^[1][4].
Jako motyw ornamentalny przybierał formę ozdobnej karty z zawiniętymi brzegami^[2].

Wykonywany był z kamienia, drewna, metalu, stiuku w różnych technikach^[1][4].

Kartusz był stosowany w dekoracji architektonicznej m.in. na elewacjach, umieszczany na nagrobkach, epitafiach, ceramice, wyrobach jubilerskich, medalach, monetach, a także w malarstwie^[1].
W epokach późniejszych jego rola stopniowo ograniczyła się do funkcji heraldycznych i symbolicznych^[4].