Back Kirkoek Afrikaans كركوك Arabic ܟܪܟ ܣܠܘܟ (ܡܕܝܢܬܐ) ARC كركوك ARZ Kirkuk AST Kərkük Azerbaijani کرکوک AZB Кіркук Byelorussian Киркук Bulgarian Kirkuk Catalan
 Cytadela w Kirkuku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Muhafaza | |
| Wysokość |
354 m n.p.m. |
| Populacja (2005) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Iraku  | |
 35°27′N 44°23′E/35,450000 44,383333
| |
Kirkuk (arab. كركوك) – miasto w północnym Iraku, w Kurdystanie, na zachodnim pogórzu Gór Kurdystańskich, ośrodek administracyjny muhafazy At-Tamim. Około 755,7 tys. mieszkańców.
Miasto Kirkuk i otaczające je roponośne obszary stanowią od dziesięcioleci przedmiot kurdyjskich roszczeń terytorialnych. W latach 30. XX wieku rozpoczęła się stymulowana przez władze centralne migracja ludności arabskiej na zamieszkane przez Kurdów i chrześcijan tereny wokół miasta. Napływ Arabów związany był przede wszystkim z odkryciem ropy naftowej w Kirkuku w 1927 roku i realizacją rządowego projektu irygacji równiny Hawidża. Spośród potomków pierwszych arabskich osadników sprowadzonych w tamtym czasie do Kirkuku (wielu z nich należało do koczowniczego plemienia al-Ubajd) reżim partii Baas rekrutował w latach 60. członków prorządowych, paramilitarnych grup zwanych „Rycerzami Chalida ibn Walida”, których głównych zajęciem było terroryzowanie okolicznych wsi kurdyjskich[1].
Według spisu mieszkańców z 1957 roku, w którym posłużono się cezurą języka ojczystego, Kurdowie stanowili 48,3% mieszkańców regionu Kirkuku, Arabowie 28,2%, a Turkmeni 21,4%, resztę stanowili Asyryjczycy, Chaldejczycy i inni (m.in. Ormianie i Żydzi)[2]. W latach 60. rządząca partia Baas zainicjowała kampanię arabizacji w północnym Iraku, której celem była konsolidacja rządowej kontroli nad cennymi zasobami ropy naftowej i żyznymi ziemiami znajdującymi się wokół Kirkuku. Kampania mająca przyczynić się do zwiększenia udziału ludności arabskiej w populacji Kirkuku została zintensyfikowana w połowie następnej dekady. Na mocy reformy administracyjnej z 1974 roku prowincja (arab. muhafaza) Kirkuk zmieniła dotychczasowe granice i została podzielona na dwie części. Na obszarze wokół miasta stworzono nową muhafazę, który przemianowano na at-Ta’mim (dosłownie „nacjonalizacja”); pozostałą część włączono natomiast do muhafazie Salah ad-Din. Muhafaza at-Ta’mim, które obejmuje obszar o powierzchni 9,4 tys. km², było w 1976 roku zamieszkane przez 439 tys. osób i posiadało wyższą gęstość zaludnienia (46,6 os./km²) niż każda z trzech muhafaz tworzących Autonomiczny Region Kurdyjski[3].
Nowy rozdział w historii miasta i relacji pomiędzy jego mieszkańcami wyznacza kurdyjska rebelia w 1991 roku, w której następstwie tysiące kurdyjskich rodzin z Kirkuku zostało zmuszonych do ucieczki na północ. Niewielu z nich zdołało wrócić do swych domostw, chroniąc się w obozach dla uchodźców na obszarach kontrolowanych przez oddziały Peszmergów. Po wydarzeniach z marca 1991 roku rząd iracki nie tylko nie zezwolił na powrót do Kirkuku uchodźców, ale kontynuował wysiedlanie jego mieszkańców należących do mniejszości kurdyjskiej, turkmeńskiej i asyryjskiej.
Podczas trwającej w czerwcu 2014 roku ofensywy sunnickich dżihadystów z ugrupowania Islamskie Państwo Iraku i Lewantu, miasto zajęli – nie dopuszczając do opanowania go przez ISIS – kurdyjscy peszmergowie z Regionu Kurdyjskiego. W następnym miesiącu Kurdowie opanowali natomiast leżące wokół miasta pola naftowe o wydajności 400.000 baryłek dziennie[4].
W 2016 roku Kurdowie rozpoczęli w okolicach Dżalauli i Kirkuku kopanie szerokiego na 3 metry i głębokiego na 2 rowu. Planowo ma on ciągnąć się od miasta Rabia na północy Iraku do Chanakin w pobliżu granicy z Iranem, na długości kilkuset kilometrów. Ma stanowić linię obrony przed Państwem Islamskim, w szczególności używanymi przez nich samochodami-pułapkami. Projekt spotkał się ze zdecydowanym potępieniem żyjących w regionie Turkmenów, którzy uważają go za początek podziału kraju[5].
We wrześniu 2017 mieszkańcy Kirkuku mieli możliwość wzięcia udziału w referendum niepodległościowym w Kurdystanie, mimo że samo miasto formalnie nie należy do Irackiego Kurdystanu. Według źródeł kurdyjskich 78,7% uprawnionych wzięło udział w głosowaniu[6]. W odpowiedzi, około trzy tygodnie później, centralny rząd iracki dał bojownikom kurdyjskim ultimatum na opuszczenie miasta[7]. Następnie 16 października wojska irackie oraz Siły Mobilizacji Ludowej[8], po krótkotrwałych starciach na przedpolu miasta, wkroczyły i praktycznie bez walki przejęły kontrolę nad Kirkukiem[9].
W mieście znajduje się port lotniczy Kirkuk.
- ↑ L. Dzięgiel, Kirkuk. Pokusy naftowego diabła, „Arcana” nr 54, czerwiec 2003, s. 170.
- ↑ N. Talabany, Who Owns Kirkuk? The Kurdish Case, „Middle East Quarterly”, Winter 2007.
- ↑ J. Głodek, Irak, Warszawa 1982, s. 24.
- ↑ Mariusz Zawadzki: Irak się rozpada. Teraz już naprawdę. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA, 2014-07-15. [dostęp 2014-07-15]. (pol.).
- ↑ „To początek podziału Iraku”. Kurdowie chcą wykopać rów długi na setki kilometrów, „TVN24.pl” [dostęp 2017-02-26].
- ↑ In-Pictures: High turn out for independence referendum in Kirkuk [online], rudaw.net [dostęp 2017-10-16].
- ↑ Peshmerga Kirkuk ‘deadline’ passes, „BBC News”, 15 października 2017 [dostęp 2017-10-16] (ang.).
- ↑ Fazel Hawramy, How Iran helped Baghdad seize back Kirkuk, „Al-Monitor”.
- ↑ Iraqi forces move into centre of Kirkuk, „BBC News”, 16 października 2017 [dostęp 2017-10-16] (ang.).