Model nordycki

Model nordycki – obejmuje politykę gospodarczą i społeczną oraz praktyki kulturowe wspólne dla krajów nordyckich (Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia i Szwecja)^[1]. Obejmuje on kompleksowe państwo opiekuńcze i wielopoziomowe negocjacje zbiorowe oparte na ekonomicznych podstawach kapitalizmu wolnorynkowego^[2], z wysokim odsetkiem uzwiązkowionych pracowników i dużym odsetkiem ludności zatrudnionej w sektorze publicznym (ok. 30% siły roboczej)^[3][4]. Model nordycki zaczął zyskiwać na znaczeniu po II wojnie światowej^[5].

Trzy kraje skandynawskie są nominalnie monarchiami, podczas gdy Finlandia i Islandia są republikami od XX wieku. Obecnie kraje skandynawskie są określane jako wysoce demokratyczne i wszystkie posiadają jednoizbową formę rządów i stosują proporcjonalną reprezentację w swoich systemach wyborczych. Choć między krajami nordyckimi istnieją znaczne różnice, wszystkie one mają pewne cechy wspólne^[6]. Należą do nich m.in. wspieranie uniwersalistycznego państwa opiekuńczego, którego celem jest zwiększenie autonomii jednostki i promowanie mobilności społecznej; system korporacyjny obejmujący trójstronny układ, w którym przedstawiciele pracowników i pracodawców negocjują za pośrednictwem rządu płace i politykę rynku pracy^[7]; oraz zobowiązanie do prywatnej własności (z pewnymi zastrzeżeniami) w ramach gospodarki mieszanej opartej na zasadach rynkowych^[8].

Charakterystyczną cechą modelu skandynawskiego jest neokorporatystyczny system negocjacji zbiorowych. W związku z zanikiem fundamentów strukturalnych, jakie stworzył powojenny kapitalizm i globalizacja, tradycyjny model nordycki podupada. Od lat 80. zmniejszył się wpływ zorganizowanej siły roboczej, wycofały się systemy negocjacji zbiorowych, a także ograniczono wydatki socjalne, deregulację i rozszerzono prywatyzację usług publicznych^[9].

Od 2018 r. wszystkie kraje nordyckie zajmują wysokie pozycje w indeksie HDI skorygowanym o nierówność i Global Peace Index. W 2019 roku wszystkie pięć krajów nordyckich znalazło się w pierwszej dziesiątce rankingu World Happiness Report^[10].