Neokonfucjanizm

Neokonfucjanizm – termin używany w odniesieniu do rodzaju konfucjanizmu, który dominował w Chinach od czasów dynastii Song (960 - 1279) do dynastii Qing włącznie (1644 - 1911), którego dokładny zakres jest jednak współcześnie przedmiotem kontrowersji.

Termin „neokonfucjanizm” powstał wśród uczonych europejskich w celu wyróżnienia konfucjanizmu dominującego w Chinach od czasów dynastii Song. Początków neokonfucjanizmu szuka się wśród filozofów późnej epoki Tang, takich jak Han Yu (768 - 824) i Li Ao (zm. ok. 844), którzy postulowali powrót do „pierwotnego” konfucjanizmu, nieskażonego przez wpływy taoizmu i buddyzmu. Dojrzałość neokonfucjanizm osiągnął w epoce Song, kiedy ukształtowały się jego dwie główne szkoły - szkoła zasad i szkoła umysłu. Najważniejszymi przedstawicielami pierwszej byli Cheng Yi (1033 - 1107) i Zhu Xi (1130 - 1200), zaś drugiej Lu Jiuyuan (1139 - 1193) i Wang Yangming (1472 - 1529). Zgodnie z nauczaniem szkoły zasad wszystkie rzeczy we wszechświecie składają się z zasady (li) i siły materialnej (qi), ponad którymi istnieje Najwyższa Granica złożona z sumy wszystkich zasad we wszechświecie. Człowiek dzięki samodoskonaleniu się, polegającemu w szczególności na studiowaniu konfucjańskich klasyków, powinien stopniowo dążyć do oczyszczenia swojego li z naleciałości qi i uświadomić sobie że jego właściwa tożsamość jest identyczna z tożsamością wszechświata, w ten sposób wyzbywając się egoizmu. Doktryna szkoły zasad wywarła trudny do przecenienia wpływ na chińską cywilizację, ponieważ od roku 1313 filozofia Zhu Xi stanowiła bazę dla egzaminów urzędniczych w Chinach, aż do ich zniesienia w roku 1905, i tym samym była podstawą oficjalnej ideologii państwa. Przedstawiciele szkoły umysłu uważali, że ludzki umysł od początku jest czysty i tożsamy z zasadą, stąd w naszym życiu powinniśmy polegać raczej na posiadanej przez nas władzy moralnej intuicji, niż na studiowaniu klasyków, którzy są co najwyżej tej intuicji ucieleśnieniem. W szczególności Wang Yangming kładł nacisk na fakt, że doskonałość moralną można zdobyć jedynie poprzez praktykowanie cnót, nie zaś poprzez intelektualne studia. Uczeni epoki Qing winili wcześniejszych neokonfucjanistów o upadek dynastii Ming i za pomocą szczegółowych studiów filologicznych wykazywali, że ich interpretacja klasyków jest nieuzasadniona oraz wbrew ich własnym twierdzeniom wynika z wpływu idei buddyjskich i taoistycznych.