Nomenklatura botaniczna

Nomenklatura botaniczna – zbiór zasad obowiązujących przy tworzeniu i stosowaniu nazw naukowych taksonów roślin, uznawanych także za wiążące w taksonomii grzybów i zwykle także protistów roślinopodobnych oraz sinic. Dotyczy zarówno organizmów współczesnych jak i kopalnych. Zasady zebrane są w Międzynarodowym Kodeksie Nomenklatury Botanicznej (ang. International Code of Botanical Nomenclature, ICBN)^[1], przy czym nazewnictwo roślin uprawnych w zakresie tworzenia i stosowania nazw kultywarów określane jest w Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Roślin Uprawnych (ang. International Code of Nomenclature for Cultivated Plants). Celem kodyfikacji nazewnictwa naukowego jest ustalenie jednej akceptowanej i stosowanej nazwy odnoszącej się do określonego taksonu roślinnego. Umożliwia to powszechne zrozumienie informacji odnoszących się do roślin, zwyczajowo noszących bardzo różnorodne nazwy i różnorodnie ujmowanych w różnych regionach świata. Przykładowo nazwa naukowa Bellis perennis jest w całym świecie rozumiana jako określenie gatunku znanego w wielu krajach pod wieloma nazwami zwyczajowymi (w języku polskim znana zwykle pod nazwą stokrotka pospolita, choć posiada też szereg innych określeń ludowych). Kodyfikacja nomenklatury botanicznej ma na celu uporządkowanie nazewnictwa, także poprzez usunięcie z użycia nazw mogących wprowadzać w błąd i wprowadzenie formalnych warunków ograniczających dowolne tworzenie nazw naukowych. Dodatkowo częścią zasad nomenklatorycznych jest zbiór szczegółowych ustaleń gramatycznych, redakcyjnych i stylistycznych.

Problemem w osiągnięciu celu stawianego nazwom naukowym (przejrzyste i jednoznaczne nazewnictwo przedstawicieli świata żywego) jest dynamiczny rozwój systematyki i różnice w ujęciach systematycznych tych samych taksonów. Niektóre nazwy naukowe zachowują stałe znaczenie (np. rodziny Equisetaceae lub Magnoliaceae), podczas gdy zakres innych zależy od określonego ujęcia systematycznego. Przykładowo rodzina ślazowate Malvaceae w dawniejszych systemach z XX wieku obejmowała około tysiąca gatunków, podczas gdy obecnie (APweb) zalicza się do niej ponad 4,2 tys. gatunków.

Istnieją także szczególne zasady nazewnictwa roślin w języku polskim stosowane przez botaników w ich języku specjalistycznym (np. w publikacjach). Wynikają one z tradycji i umownych ustaleń, a nie ze skodyfikowanych zasad. Brak ustalonych zasad tworzenia i stosowania nazewnictwa zwyczajowego roślin w potocznym, ludowym i gwarowym języku polskim. Odrębne nazewnictwo stosowane jest także w obrocie handlowym, gdzie występują m.in. nazwy handlowe lub tradycyjne nazwy roślin używane w ogrodnictwie, odnoszące się do roślin ozdobnych, nierzadko odmienne od nazw specjalistycznych (botanicznych).