Obywatel Kane

Obywatel Kane

Citizen Kane

Gatunek	dramat obyczajowy biograficzny
Data premiery	1 maja 1941 1949[1] (Polska)
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Czas trwania	119 min
Reżyseria	Orson Welles
Scenariusz	Herman J. Mankiewicz Orson Welles
Główne role	Orson Welles Joseph Cotten Ruth Warrick Everett Sloane George Coulouris Ray Collins Agnes Moorehead
Muzyka	Bernard Herrmann
Zdjęcia	Gregg Toland
Scenografia	Darrell Silvera Van Nest Polglase Perry Ferguson A. Roland Fields
Kostiumy	Edward Stevenson
Montaż	Robert Wise
Produkcja	Orson Welles
Wytwórnia	Mercury Productions RKO Radio Pictures
Dystrybucja	RKO Radio Pictures
Budżet	686 033 USD
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Obywatel Kane (ang. Citizen Kane) – amerykański film fabularny z 1941 w reżyserii Orsona Wellesa.

Często uważany za najlepszy film w historii kina^[2][3], szczególnie chwalony za nowatorski sposób realizacji, innowacyjność w zakresie struktury nieliniowej narracji, montażu (w tym tzw. montażu wewnątrzkadrowego) i zdjęć. Film był debiutem reżyserskim 25-letniego Orsona Wellesa, który był współscenarzystą i producentem oraz zagrał także rolę tytułową. Nominowany do Oscarów w dziewięciu kategoriach, otrzymał statuetkę za najlepszy scenariusz oryginalny^[4].

Jest przykładem film à clef, czyli przedstawia prawdziwą historię za fasadą fikcyjnego scenariusza, używając zmienionych nazwisk^[5]. Opowiada on o życiu i spuściźnie Charlesa Fostera Kane’a, magnata prasowego, którego pierwowzór stanowi William Randolph Hearst. Welles użył także kilku wątków autobiograficznych^[6] oraz elementów biografii multimilionera Harolda McCormicka, niezwykle aktywnego w promocji swojej drugiej żony, Ganny Walskiej, śpiewaczki operowej, zdaniem wielu pozbawionej talentu. W filmie można ją zidentyfikować jako Susan. W czasie, gdy film wchodził do kin, żadna z ponad dwudziestu gazet, które posiadał Hearst, nie wspomniała o nim ani słowem.

Welles dotychczasową sławę zawdzięczał głównie działalności teatralnej i pracy w radiu. Szczególnie chwalony był za słuchowisko Wojna światów, które uważane jest za najlepiej przygotowaną produkcję radiową w dziejach^[7]. Podpisał kontrakt z wytwórnią RKO Pictures w 1939. Co niezwykłe, zwłaszcza dla początkującego reżysera, otrzymał pełną swobodę w doborze tematu filmu, obsady aktorskiej i swoich współpracowników. Dostał także prawo decydowania o końcowym kształcie filmu (ang. final cut privilege). Po dwóch nieudanych próbach napisania scenariusza, przygotował go razem z Hermanem J. Mankiewiczem. Film nakręcono w 1940, a premierę miał 1 maja 1941. Polska premiera odbyła się w 1949 roku, a dystrybutorem było Przedsiębiorstwo Państwowe Film Polski^[1].

Uznany za sukces przez krytyków, film został jednak chłodno przyjęty przez widzów^[8]. Szybko zniknął z obrotu kinowego. Nie został doceniony przez amerykańską publiczność zapewne dlatego, że nigdy wcześniej nie opowiadano filmów wstecz, tj. od śmierci bohatera do wydarzeń wcześniejszych. Został doceniony, gdy dotarł w 1947 na ekrany europejskie, a sławę zdobył w latach pięćdziesiątych, głównie dzięki francuskim krytykom z wpływowego czasopisma Cahiers du cinéma i ponownemu wprowadzeniu filmu na rynek amerykański w 1956. Półoficjalny kompromis wśród krytyków filmowych^[2][3] doprowadził do tego, że Roger Ebert stwierdził, że Obywatel Kane to „oficjalnie najlepszy film świata”^[9].

W 1989 roku film został jednym z pierwszych 25 filmów wprowadzonych do Narodowego Rejestru Filmowego Stanów Zjednoczonych jako „znaczących kulturowo, historycznie bądź estetycznie”^[10], a w 1995 roku, z okazji stulecia narodzin kina, znalazł się na watykańskiej liście 45 filmów fabularnych, które propagują szczególne wartości religijne, moralne lub artystyczne^[11][12].