Odmieniec jaskiniowy

Odmieniec jaskiniowy

Proteus anguinus[1]
Laurenti, 1768
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	płazy
Rząd	płazy ogoniaste
Podrząd	Salamandroidea
Rodzina	odmieńcowate
Rodzaj	Proteus Laurenti, 1768
Gatunek	odmieniec jaskiniowy
Synonimy Siren anguina — Shaw, 1802 Protaeus anguinus — Oppel, 1811 Hypochthon Laurentii Merrem, 1820 Caledon anguinus — Goldfuss, 1820 Phanerobranchus platyrhynchus Leuckart, 1821 Apneumona anguina — Fleming, 1822 Hypochthon anguinus — Wagler, 1830 Hemitriton (Hypochthon) laurentii — Van der Hoeven, 1833 Hemitriton (Proteus) anguineus — Van der Hoeven, 1833 Hypochthon zoisii Fitzinger, 1850 Hypochthon Schreibersii Fitzinger, 1850 Hypochthon freyeri Fitzinger, 1850 Hypochthon Carrarae Fitzinger, 1850 Hypochthon Haidingeri Fitzinger, 1850 Hypochthon xanthostictus Fitzinger, 1850 Proteus zoisii — Cope, 1866 Proteus carrarae — Cope, 1866 Proteus xanthostictus — Cope, 1866 Proteus schreibersii — Cope, 1866 Proteus anguinus — Boulenger, 1882 Proteus anguinus var. carrarae — Boulenger, 1882 Proteus anguinus var. zoisii — Boulenger, 1882 Proteus anguinus freyeri — Anonymous, 1922 Proteus anguinus anguinus — Mertens & Müller, 1940 Proteus anguinus zoisii — Mertens & Müller, 1940[2]
Podgatunki
P. anguinus anguinus Laurenti, 1768 P. anguinus parkelj Sket & Arntzen, 1994
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Odmieniec jaskiniowy (Proteus anguinus) – gatunek ślepego płaza ogoniastego z rodziny odmieńcowatych. Endemit podziemnych wód jaskiń krasowych Gór Dynarskich na południu Europy. Zamieszkuje podziemne wody płynące tego rozległego obszaru wapiennego, w tym basenu rzeki Socza w okolicy Triestu we Włoszech, południową Słowenię, południowy zachód Chorwacji i Hercegowinę^[4].

Należy do monotypowego rodzaju Proteus, a także jest jedynym europejskim przedstawicielem rodziny odmieńcowatych, jak również jedynym wyłącznie stygobiontycznym strunowcem na tym kontynencie.

W języku angielskim, chorwackim i słoweńskim okazjonalnie nazywa się go „ludzką rybą” z powodu koloru skóry charakterystycznego dla ludności rasy białej. W angielskim stosuje się też terminy cave salamander i white salamander (odpowiednio: salamandra jaskiniowa i biała)^[5]. W Słowenii płaza tego określa się też nazwą močeril, którą tłumaczy się jako „kopiącego w wilgoci”^[6].

Zwierzę znane jest głównie ze swych przystosowań do życia w kompletnej ciemności swego podziemnego siedliska. Jego oczy nie rozwijają się, pozostaje on ślepy. W zamian za to inne zmysły, zwłaszcza węch i słuch, uległy wyostrzeniu. Brakuje mu także zauważalnej pigmentacji skóry. W przeciwieństwie do większości płazów prowadzi całkowicie wodny tryb życia. W wodzie je, śpi i rozmnaża się. Jego przednie kończyny kończą się trzema palcami, tylne zaś tylko dwoma. Występuje u niego neotenia. Osobniki dojrzałe zachowują cechy larwalne, jak skrzela zewnętrzne^[7].