Paracetamol

Paracetamol

Krystaliczny paracetamol
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) N-(4-hydroksyfenylo)acetamid Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. paracetamolum inne acetaminofen, N-acetylo-4-aminofenol, N-acetylo-p-aminofenol, 4-acetamidofenol, 4′-hydroksyacetanilid
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C8H9NO2
Inne wzory	HO−C 6H 4−NH−CO−CH 3
Masa molowa	151,17 g/mol
Wygląd	biały, bezwonny proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	103-90-2
PubChem	1983
DrugBank	DB00316
SMILES CC(=O)NC1=CC=C(C=C1)O
InChI InChI=1S/C8H9NO2/c1-6(10)9-7-2-4-8(11)5-3-7/h2-5,11H,1H3,(H,9,10) InChIKey RZVAJINKPMORJF-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 1,3 g/cm³[3]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 1,25 g/100 ml (stabilna forma krystaliczna)[4] 1,45 g/100 ml (metastabilna forma krystaliczna)[4] w innych rozpuszczalnikach rozpuszczalny w etanolu[1] Temperatura topnienia 168–172 °C[1] logP 1,098[1] Kwasowość (pKa) 9,53[2]
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanego źródła[1] Uwaga Zwroty H H302 Zwroty P P264, P270, P301+P312, P501 Temperatura zapłonu 184,6 °C (zamknięty tygiel)[1] Numer RTECS AE4200000 Dawka śmiertelna 20–25 gramów dla człowieka[5] LD50 1944 mg/kg (szczur, drogą pokarmową)[1]
Podobne związki
Podobne związki	NAPQI, acetanilid, fenacetyna, p-aminofenol, 4-nitrofenol
Pochodne	fenacetyna
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	N02AJ22 N02BE01
Farmakokinetyka Działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe Biodostępność prawie 80% Okres półtrwania 2–4 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek 25–50% Metabolizm 90–95% wątrobowy Wydalanie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, doodbytniczo, dożylnie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Paracetamol, acetaminofen (łac. paracetamolum) – organiczny związek chemiczny, hydroksylowa pochodna acetanilidu, stosowany jako lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. W handlu znajduje się od 1955^[6]. W Polsce stał się popularny w latach 90. XX wieku, wypierając z rynku aminofenazon, powszechnie wówczas używany lek przeciwgorączkowy.

W odróżnieniu od leków przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych wykazuje bardzo słabe działanie przeciwzapalne^[7] i nie zaburza procesu krzepnięcia krwi. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając po 30–60 minutach maksymalne stężenie we krwi. Efekt przeciwbólowy utrzymuje się przez 3–5 godzin^[5]. Działa przez blokowanie cyklooksygenazy prostaglandynowej (prawdopodobnie COX-3) w ośrodkowym układzie nerwowym, hamując syntezę prostaglandyn, chociaż mechanizm nie został jeszcze do końca wyjaśniony^[8].

Paracetamol stosuje się u osób dorosłych oraz dzieci. Może być podawany doustnie, doodbytniczo oraz dożylnie. Dostępny bez recepty w postaci tabletek, czopków oraz syropów dla dzieci. Wskazaniami do jego podawania są bóle mięśni, stawów, kości, zębów, nerwobóle, bóle pleców, barku i głowy, ból miesiączkowy oraz stany gorączkowe, a także ból po zabiegach stomatologicznych i chirurgicznych.

Substancja ta występuje również w złożonych preparatach przeciwbólowych, na przykład w kombinacji z kodeiną, kofeiną, kwasem acetylosalicylowym, ibuprofenem, difenhydraminą, dekstrometorfanem, fenylefryną, propyfenazonem, tramadolem, czy witaminą C. W połączeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi i opioidowymi środkami przeciwbólowymi paracetamol jest stosowany w leczeniu silniejszych bóli^[9]. Nie wolno natomiast łączyć go z izoniazydem, diflunizalem, ryfampicyną i barbituranami. Wykazuje poważne interakcje z większością leków przeciwwirusowych.

U chorych z niewydolnością nerek sprzężony paracetamol kumuluje się we krwi. Podczas metabolizowania tego związku w wątrobie przez cytochrom P450, powstaje w niewielkich ilościach N-acetylo-4-benzochinonoimina (NAPQI) – silny utleniacz, który zaburza gospodarkę wolnorodnikową w tym narządzie, prowadząc do nieodwracalnego uszkodzenia hepatocytów. Leku tego powinni wystrzegać się chorzy z przewlekłym zapaleniem lub marskością wątroby. Ze względu na narastające stężenie NAPQI, niebezpieczne są zwłaszcza duże dawki paracetamolu, zażyte na przykład omyłkowo. U osób regularnie spożywających alkohol istnieje szczególnie duże ryzyko uszkodzenia wątroby (synergiczne działanie toksyczne alkoholu i paracetamolu).

Specyfik ten charakteryzuje się korzystnym profilem działań niepożądanych w porównaniu do leków przeciwbólowych będących pochodnymi pirazolonu; jego wadą jest, że podawany w wysokich dawkach lub przez długi okres może prowadzić do trwałego martwiczego uszkodzenia wątroby. W krajach zachodnich toksyczność paracetamolu jest główną przyczyną ostrej niewydolności wątroby. W Stanach Zjednoczonych (w wolnej sprzedaży od 1955), Wielkiej Brytanii, Australii i Nowej Zelandii paracetamol jest najczęściej przedawkowywanym lekiem^[10][11][12]. Przy prawidłowym zażywaniu jest na ogół dobrze tolerowany i stanowi alternatywę dla pacjentów, którzy nie tolerują leków przeciwbólowych z innych grup chemicznych.

Osoby dorosłe nabywające paracetamol w wolnej sprzedaży, bez uprzedniego skonsultowania się z lekarzem, nie powinny przekraczać maksymalnej dawki 4 gramów w ciągu 24 godzin (w przypadku obecności czynników ryzyka 2 gramy/dobę) oraz nie powinny stosować go dłużej niż 5 dni^[13].

Paracetamol jest dostępny na rynku pod różnymi nazwami handlowymi w preparatach prostych (na przykład Acenol, Acetaminophen, Amipar, Apap, Benuron, Codipar, Doliprane, Dolonerv, Efferalgan, Etoran, Gemipar, Grippostad, Hascopar, Panadol, Paramax, Scanol, Tabcin) oraz złożonych (między innymi Antidol, Apap Extra, Codipar Plus, Coldrex, Dafalgan, Gripex, Saridon, Panadol Extra, Fervex). W związku z tym pacjenci zażywający więcej niż jeden lek przeciwbólowy powinni skontrolować, które z nich zawierają w swoim składzie paracetamol, i nie powinni przekraczać ani dopuszczalnej dawki jednorazowej, ani dawki dobowej paracetamolu (będącej sumą paracetamolu obecnego w różnych preparatach).