Patriarcha (gr. πατριάρχης „praojciec”) – w Starym Testamencie określenie protoplastów Izraelitów (Abraham, Izaak, Jakub oraz dwunastu synów Jakuba), ale także protoplastów ludzkości, oraz protoplastów rodów, np. Dawid.
W późnym chrześcijaństwie hierarcha Kościoła, zwierzchnik metropolitów, rządzący określonym przez prawo kanoniczne patriarchatem. Pięciu kanonicznych patriarchów to patriarcha Rzymu (papież, jednak w 2006 roku papież Benedykt XVI zrezygnował z tytułu patriarchy zachodu - powrócił do niego Papież Franciszek w 2024 roku), patriarcha Konstantynopola, patriarcha Aleksandrii, patriarcha Antiochii i patriarcha Jerozolimy.