Przymusowa sterylizacja

Przymusowa sterylizacja – programy społeczne, które pojawiły się na początku XX w., zwykle jako część tzw. eugeniki negatywnej, mające zapobiec rozmnażaniu osób o niepożądanych cechach. Wyznaczone instytucje mogły zarządzić przymusową operację zapobiegającą dalszej prokreacji, nawet wbrew woli zainteresowanych i niekiedy bez ich wiedzy^[1].

Zazwyczaj programy takie opierały się na przecięciu nasieniowodu (wazektomii) u mężczyzn i podwiązaniu jajowodów u kobiet, gdyż były to operacje, które nie miały większego wpływu na popęd seksualny lub osobowość operowanych osób (w przeciwieństwie do kastracji). Część z zabiegów przymusowej sterylizacji przeprowadzona była nie tylko wbrew woli pacjenta, ale nawet bez jego wiedzy – przy okazji innych zabiegów medycznych.

Obecnie programy przymusowej sterylizacji postrzegane są zazwyczaj jako zniewalające i bezowocne próby inżynierii genetycznej, nieproporcjonalnie skupiające się na grupach ludzi wykluczonych i pozbawionych przywilejów. Najbardziej znanymi programami przymusowej sterylizacji były te przeprowadzane w ramach polityki III Rzeszy, które doprowadziły do wysterylizowania 400 tysięcy ludzi w latach od 1933 do 1940. Programy takie wprowadzano również w USA (64,000 sterylizacji od początku do lat 70. XX wieku) i w wielu krajach skandynawskich. Szwecja dźwiga brzemię kraju, w którym dokonano proporcjonalnie najwięcej takich operacji, bo aż 62 tysiące pomiędzy latami 30. a 1976 w ramach sześciomilionowej populacji. W kraju tym było to narzędzie służące do kontroli zachowań społecznych – sterylizacja była często warunkiem otrzymania świadczeń z pomocy społecznej, opuszczenia zakładu karnego, bądź placówki psychiatrycznej oraz utrzymania prawa do opieki nad dziećmi.

Sterylizacja przymusowa wprowadzana w celu walki z przeludnieniem wiązana jest często (choć nie zawsze) z zamiarem prowadzenia polityki eugenicznej.

Europejska Konwencja Praw Człowieka zabrania poddawania torturom bądź nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (art. 3). Podobny zakaz zawiera Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 7 dodając W szczególności nikt nie będzie poddawany, bez swej zgody swobodnie wyrażonej, doświadczeniom lekarskim lub naukowym. Karta Praw Podstawowych m.in. wymaga swobodnej i świadomej zgody osoby poddanej badaniom i zakazuje praktyk eugenicznych, w szczególności tych, których celem jest selekcja osób (art. 3). Zgody takiej wymaga też Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie w art. 5. Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej w art. 39 zobowiązuje strony do zakazu ubezpładniania kobiety bez jej wiedzy i zgody.