Back Еиду Америкатәи Аштатқәа Abkhazian Amirika Syarikat ACE Америкэ Штат Зэхэтхэр ADY Verenigde State van Amerika Afrikaans USA ALS የተባበሩት ግዛቶች Amharic Amilika AMI Estaus Unius AN Geanedan Ricu America ANG अमेरिका ANP
| |||||
| Dewiza: In God we trust[a] (Ufamy Bogu) | |||||
| Hymn: The Star-Spangled Banner (Gwiaździsty sztandar) | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Konstytucja | |||||
| Stolica | |||||
| Data powstania |
4 lipca 1776 (uznanie niepodległości 1783) | ||||
| Prezydent | |||||
| Powierzchnia |
9 833 520 km² | ||||
| Populacja (01.01.2022) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
34 os./km² | ||||
| Kod ISO 3166 |
US | ||||
| Waluta |
1 dolar amerykański = 100 centów (USD, $) | ||||
| Telefoniczny nr kierunkowy |
+1 | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
USA | ||||
| Kod samolotowy |
N | ||||
| Strefa czasowa |
UTC –5 do –11 – zima | ||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca |
protestantyzm (46,5%) katolicyzm (20,8%) | ||||
| Terytoria zależne |
Pacyfik: Baker, Guam, Howland, Jarvis, Johnston, Kingman, Mariany Północne, Midway, Palmyra, Samoa Amerykańskie, Wake; Atlantyk: Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych, Navassa, Portoryko | ||||
| PKB (2023) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
| |||||
Położenie na mapie
| |||||
.svg)
Stany Zjednoczone Ameryki, Stany Zjednoczone, potocznie Ameryka (ang. United States of America, USA; United States, US; pot. America), do 11 lipca 1778 r. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej[4] – państwo federacyjne w Ameryce Północnej składające się z 50 stanów i stołecznego Dystryktu Kolumbii (District of Columbia). Część kontynentalna graniczy z Kanadą na północy i Meksykiem na południu, natomiast stan Alaska usytuowany jest na północnym zachodzie, a archipelag Hawajów na Oceanie Spokojnym. Ponadto, Stany Zjednoczone władają nad tzw. terytoriami zorganizowanymi i różnymi mniejszymi niezamieszkanymi wyspami na Pacyfiku. Trzecie pod względem liczby ludności i względem powierzchni państwo na świecie[5]. Jego trzy największe obszary metropolitalne to Nowy Jork, Los Angeles i Chicago, a jego trzy najbardziej zaludnione stany to Kalifornia, Teksas i Floryda.
Paleoindianie migrowali przez pomost lądowy Beringa już ponad 12 000 lat temu tworząc podstawy społeczeństw i cywilizacji. Brytyjska kolonizacja doprowadziła do pierwszego zasiedlenia Trzynastu Kolonii europejskimi osadnikami. Sprzeciw kolonistów wobec polityki brytyjskiej, a zwłaszcza dążeń Wielkiej Brytanii do ograniczenia ich samorządu, hamowania rozwoju i zwiększania czerpanych z nich dochodów, zapoczątkowały w drugiej połowie XVIII wieku do wydarzeń nazwanych „rewolucją amerykańską”, a Kongres Kontynentalny formalnie ogłosił niepodległość stanów 4 lipca 1776 roku. Po zwycięstwie w wojnie o niepodległość w latach 1775–1783 kraj kontynuował ekspansję na zachód przez Amerykę Północną, co doprowadziło do wyludnienia rdzennych mieszkańców. W miarę przyjmowania kolejnych stanów podział na Północ (Unię) i Południe (Konfederację) w sprawie niewolnictwa doprowadził do secesji rolniczych stanów leżących na południu. Zwycięstwo Północy w toczącej się od 1861 do 1865 roku wojnie secesyjnej pozwoliło zachować jedność kraju i znieść niewolnictwo na szczeblu krajowym. Do 1900 roku Ameryka ugruntowała swoją pozycję jako mocarstwo, a status ten umocnił się po zaangażowaniu się w I wojnę światową. Po ataku Japonii na Pearl Harbor w grudniu 1941 roku USA przystąpiły do II wojny światowej po stronie Aliantów. Dwubiegunowy ład zimnej wojny charakteryzował się ciągłą rywalizacją między USA i Związkiem Radzieckim o dominację ideologiczną i wpływy międzynarodowe. Po rozpadzie ZSRR i zakończeniu zimnej wojny w 1991 roku USA stały się jedynym supermocarstwem świata, wywierając znaczący wpływ na politykę, ekonomię i kulturę na całym świecie.
Od początku swojego istnienia kraj ten jest konstytucyjną republiką federalną z liberalną demokracją i prezydenckim systemem rządów. Posiada ponadto dwuizbowy parlament złożony z Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Federalizm zapewnia znaczną autonomię 50 stanom, podczas gdy kultura polityczna kraju promuje takie wartości jak wolność, równość, indywidualizm.
Stany Zjednoczone należą do czołówki najbardziej rozwiniętych krajów świata, posiadając nieprzerwanie od 1890 roku największy nominalny PKB na mieszkańca i odpowiadając za ponad 15% światowej gospodarki (dane na rok 2023). Amerykanie dysponują także największym majątkiem narodowym netto na świecie oraz najwyższym dochodem do dyspozycji gospodarstwa domowego wśród krajów Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Gospodarka USA opiera się na rodzimym dolarze (United States dollar, USD), charakteryzuje się wysoką konkurencyjnością, produktywnością i innowacyjnością. Amerykański hard power i rozległe wpływy kulturowe mają zasięg globalny. Stany Zjednoczone są członkiem-założycielem Banku Światowego, Organizacji Państw Amerykańskich, NATO i Organizacji Narodów Zjednoczonych, stale zasiadają także w Radzie Bezpieczeństwa ONZ .
Terytorium de facto należącym do tego państwa jest również baza wojskowa Guantanamo (na Kubie).
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>- ↑ U.S. Census Bureau [online], census.gov (ang.).
- ↑ Anna Kaganiec-Kamieńska, AMERYKAŃSKA POLITYKA JĘZYKOWA WOBEC TERENÓW PRZYŁĄCZANYCH W WYNIKU EKSPANSJI TERYTORIALNEJ, „POLITEJA” (14), 2010 (pol.).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
- ↑ USA kontra SZA – Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-29].
- ↑ Świat w liczbach. „The Economist”, s. 12, 14, 2003. (ang.).