Statek powietrzny wczesnego ostrzegania

Ten artykuł od 2017-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Statek powietrzny wczesnego ostrzegania (ang. Airborne Early Warning And Control, w skrócie AEWAC, AEW&C, AWACS) – samolot wojskowy, rzadziej śmigłowiec lub sterowiec dozoru radiolokacyjnego, którego główną rolą jest wykrywanie innych statków powietrznych, a także statków wodnych za pomocą radaru odpowiedniej konstrukcji. Często spotykanym określeniem jest angielski skrót AEW (Airborne Early Warning – „powietrzne wczesne ostrzeganie”).

Idea stworzenia samolotów wczesnego ostrzegania zrodziła się w latach 40. XX wieku. Ponieważ fale radarowe rozchodzą się prostoliniowo, umieszczone na powierzchni ziemi lub morza stacje radiolokacyjne mają zasięg wykrywania samolotów ograniczony kulistością Ziemi. Dodatkowo możliwości wykrywania obiektów nisko lecących przez radary naziemne są ograniczone przez przeszkody terenowe i pofałdowanie terenu, powodujące odbicia i załamania fal, a w konsekwencji zakłócenia w pracy radaru, lub wręcz zasłaniają obiekt przed falami radaru. Trudność wykrycia szybko lecących celów na małej wysokości przyczyniała się do rozwoju szybkich samolotów szturmowych i myśliwsko-szturmowych, latających na małych wysokościach i mogących przenosić nawet broń atomową. Wyniesienie anteny radaru na pewną wysokość z kolei pozwala na proporcjonalne zwiększenie zasięgu wykrywania. Dlatego też zaczęto instalować radary dozoru powietrznego na odpowiednio zmodyfikowanych samolotach, patrolujących na dużej wysokości i mogących wykryć samoloty lub pociski albo inne statki powietrzne z odległości setek kilometrów. W przypadku zastosowań militarnych, pozwala to na odpowiednio wczesną reakcję systemu obronnego państwa lub naprowadzanie własnych samolotów na wykryty cel.