Back Ouverture ALS افتتاحية (مسرح) Arabic افتتاحيه ARZ Obertura AST Uvertüra Azerbaijani Уверцюра Byelorussian Увертюра Bulgarian Obertura (música) Catalan ئوڤرتیور CKB Předehra (hudba) Czech
Uwertura (fr. ouverture[1] – otwarcie, rozpoczęcie[2]; także intrada, entrée[3], w XVII wieku: symfonia[4], sinfonia[5][6]) – niecykliczna[7] instrumentalna forma muzyczna, najczęściej w formie sonatowej[8][9][7][10][2] stanowiąca wstęp do opery[11][5], oratorium[12][a][13][5], baletu[14], kantaty[5] lub innego większego dzieła muzycznego[2], lecz również dramatów teatralnych[15] wykonywana przez orkiestrę.
Pomimo jej nietanecznego charakteru[16], jest to również jedna z możliwych nazw (wymiennie z sinfonią[17]) części wstępnej suity barokowej[5][18], która najczęściej przyjmuje wtedy formę uwertury francuskiej[19][20][21][17], przy czym ostatnia część może ograniczać się do roli cody[17]. Uwertura może być również osobnym dziełem koncertowym[9][4][7].
Ferenc Liszt nazywał uwerturami niektóre ze swoich poematów symfonicznych[9], zapewne z powodu ścisłego w owym czasie związku uwertury z formą sonatową[22], Claude Debussy zaś nazwał jedną ze swoich uwertur koncertowych preludium (Prélude à l'après-midi d'un faune)[11]. Georges Bizet oraz Nikołaj Rimski-Korsakow określali niektóre swoje uwertury mianem audabe[23].
Za jedną z najwybitniejszych uwertur uznaje się uwerturę do Snu nocy letniej Williama Szekspira skomponowaną w 1826 przez 17-letniego Felixa Mendelssohna-Bartholdyego[9].
Z całą pewnością uwertura włoska z jej dominacją żywego tempa ilustruje witalność neapolitańczyków, gdy uwertura francuska może być potraktowana jako idealna ilustracja arystokratycznej godności i dworskiego przepychu[24].
- ↑ Habela 1988 ↓, s. 134.
- ↑ a b c Habela 1988 ↓, s. 221.
- ↑ Chomiński i Wilkowska-Chomińska 1987 ↓, s. 58.
- ↑ a b Wójcik 2006 ↓, s. 125.
- ↑ a b c d e Wójcik 2006 ↓, s. 138.
- ↑ Habela 1988 ↓, s. 175.
- ↑ a b c Wójcik 2006 ↓, s. 139.
- ↑ Michels 2003 ↓, s. 423.
- ↑ a b c d Michels 2003 ↓, s. 501.
- ↑ Habela 1988 ↓, s. 66.
- ↑ a b Schaeffer 1983 ↓, s. 273.
- ↑ Schaeffer 1983 ↓, s. 199.
- ↑ Michels 2003 ↓, s. 459.
- ↑ Reiss 1987 ↓, s. 357.
- ↑ Schaeffer 1983 ↓, s. 494.
- ↑ Chomiński i Wilkowska-Chomińska 1989 ↓, s. 267, 268.
- ↑ a b c Wójcik 2006 ↓, s. 98.
- ↑ Frączkiewicz i Skołyszewski 1988 ↓, s. 47.
- ↑ Chomiński i Wilkowska-Chomińska 1987 ↓, s. 83, 85.
- ↑ Reiss 1987 ↓, s. 75.
- ↑ Michels 2003 ↓, s. 357.
- ↑ Chomiński i Wilkowska-Chomińska 1987 ↓, s. 800, 801.
- ↑ Habela 1988 ↓, s. 20.
- ↑ Schaeffer 1983 ↓, s. 200.
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>