Back Groot Suiwering Afrikaans Großer Terror (Sowjetunion) ALS التطهير الكبير Arabic Gran Purga AST Böyük təmizləmə Azerbaijani بؤیوک تمیزلهمه AZB Оло террор Bashkir Голяма чистка Bulgarian Spurjadennoù Bras Breton Gran Purga Catalan
 Zwłoki ofiar mordu w Winnicy ekshumowane przez okupanta niemieckiego w 1943 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data |
1937–1938 |
| Typ ataku |
egzekucje przez rozstrzelanie, masowe deportacje, czystki etniczne, ludobójstwo |
| Sprawca |
Józef Stalin, |
Położenie na mapie Związku Radzieckiego  | |
| 65°00′00,0000″N 90°00′00,0000″E/65,000000 90,000000 | |
Wielki terror (również wielka czystka, jeżowszczyzna[1]) – okres w historii ZSRR szczególnego nasilenia terroru policyjnego NKWD w latach 30. XX wieku. W efekcie zaplanowanych i zorganizowanych represji zamordowano miliony[2] niewinnych ludzi, a także prawie wszystkich działaczy partii leninowskiej, wysokich oficerów Armii Czerwonej oraz NKWD. Za jego początek uważane jest zabójstwo Siergieja Kirowa w grudniu 1934, a koniec najczęściej datowany na 1939 r.[a]
Terminu wielki terror użył Robert Conquest jako tytułu fundamentalnej monografii zagadnienia z 1968. Inne powszechnie używane określenie, wielka czystka, spopularyzował Aleksander Weissberg-Cybulski. Okres ten był jedną z wielu fal masowych represji w ZSRR po 1917 roku (1918–1921, 1928–1931, 1934–1935, 1937–1938, 1943–1946, 1948–1953) i wyróżniał się największą brutalnością[3].
W oficjalnej historiografii komunistycznej aż do końca lat 80. XX w. określany eufemistycznie jako okres błędów i wypaczeń lub okres kultu jednostki (w znaczeniu kultu Stalina). Wśród społeczeństwa ZSRR określany jako jeżowszczyzna (usiłowano wiązać okres terroru wyłącznie personalnie z osobą komisarza NKWD Nikołaja Jeżowa, następnie straconego przez Stalina).
- ↑ wielka czystka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-04].
- ↑ „Straceni: w przybliżeniu 1 milion. Jeśli liczby podane ostatnio dla Uzbekistanu uznać za typowe, tyle właśnie wyniosłaby liczba rozstrzelanych w całym ZSRR przez same trójki enkawudowskie. Liczby z Irkucka sugerują ponad 1,5 miliona dla całego Związku. (…) Zmarli w obozach, w latach 1937–1938; w przybliżeniu 2 miliony. Opierałem się tu na relacjach więźniów dotyczących śmiertelności w obozach oraz na źródłach jugosłowiańskich (podających łącznie liczbę rozstrzelanych i zmarłych). Owe 2 miliony obejmują też ludzi straconych w obozach, którzy nie figurują w liście rozstrzelanych podanej w p.2. (na podstawie danych z Kołymy i Bamłagu można przyjąć, że było to w przybliżeniu 600–700 tys.)”. Robert Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, ISBN 83-902063-9-0, s. 535.
- ↑ Orlando Figes: Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji. Wyd. Kindle. Magnum, 2008, s. loc. 211-14. ISBN 978-83-89656-38-4.
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>