Wojna trzydziestoletnia

Wojna trzydziestoletnia

Epizod bitwy pod Lützen – śmierć Gustawa II Adolfa
Czas	1618–1648
Miejsce	Europa (głównie terytoria dzisiejszych Niemiec)
Przyczyna	rywalizacja Habsburgów i państw katolickich z protestantami o przywództwo w Cesarstwie
Wynik	pokój westfalski
Strony konfliktu
Unia Protestancka: Czechy Dania-Norwegia Szwecja Niderlandy Francja Szkocja Anglia Elektorat Saksonii (1631–1635) Prusy (1631–1635) Elektorat Wirtembergii Święte Cesarstwo Rzymskie Liga Katolicka Austria Elektorat Bawarii Hiszpania Elektorat Saksonii (1635–1645) Prusy (1635–1641)
Dowódcy
Fryderyk V Wittelsbach George Villiers Alexander Leslie Gustaw II Adolf † Johan Baner Armand Jean Richelieu Ludwik II Burbon-Condé Henri de Turenne Chrystian IV Oldenburg Bernard Weimarski Jan Jerzy I Wettyn Johan von Tilly † Albrecht von Wallenstein Gottfried Heinrich zu Pappenheim † Ferdynand II Ferdynand III Gaspar de Guzmán Ferdynand Habsburg (1609–1641) Maksymilian I Bawarski
Siły
ok. 500 tysięcy żołnierzy, w tym: 150 tys. Szwedów 20 tys. Duńczyków 75 tys. Niderlandczyków 100 tys. Niemców 150 tys. Francuzów ok. 450 tysięcy żołnierzy, w tym: 300 tys. Hiszpanów 100–200 tys. Niemców
Straty
ok. 300 tys. ok. 400 tys.
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Wojna trzydziestoletnia (łac. Bellum tricennale) – europejski konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648 pomiędzy protestanckimi państwami Świętego Cesarstwa Rzymskiego (I Rzeszy) wspieranymi przez inne państwa europejskie (takie jak Szwecja, Dania, Republika Zjednoczonych Prowincji, Francja), a katolicką dynastią Habsburgów. Mimo że wojnę zainicjowały przyczyny natury religijnej, na jej długotrwałość wpłynęło m.in. dążenie mocarstw europejskich (nie tylko protestanckich) do osłabienia potęgi Habsburgów^{[potrzebny przypis]}.

W historiografii konflikt ten dzielony jest na cztery fazy (okresy):

• 1618–1623 – okres wojny czesko-palatynackiej,
• 1623–1630 – duński okres wojny,
• 1630–1636 – szwedzki okres wojny,
• 1636–1648 – francusko-szwedzki okres wojny^[1].

W wojnie tej, pośrednio lub bezpośrednio, uczestniczyły niemal wszystkie państwa europejskie. Stronę katolicką reprezentowały państwa podległe Habsburgom (Austria i Hiszpania), niektóre księstwa I Rzeszy (m.in. Bawaria, niemieckie księstwa biskupie, m.in.: arcybiskupstwo Kolonii, arcybiskupstwo Moguncji oraz arcybiskupstwo Trewiru). Oficjalnie swojego wsparcia katolikom nie udzieliła Rzeczpospolita Obojga Narodów, jednak polskie oddziały lisowczyków (8–10 tys. żołnierzy) uczestniczyły w konflikcie^[2], za zgodą króla Zygmunta III Wazy^[1].

Po stronie protestanckich państw Rzeszy (m.in. Czech – w tym Śląska, Palatynatu, Brandenburgii, Saksonii, księstw meklemburskich) stanęła Dania (do 1629 roku), Siedmiogród, Szwecja i katolicka Francja.

Wojna nie zakończyła się zupełnym zwycięstwem strony protestanckiej. Jej głównymi skutkami, oprócz zapewnienia częściowej wolności wyznania na terenie Rzeszy, było osłabienie dynastii Habsburgów, wzmocnienie pozycji Francji i Szwecji oraz uznanie niepodległości Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Z drugiej strony Habsburgowie przeprowadzili rekatolicyzację Czech i umocnili swoją pozycję w tym państwie. Wojnę zakończył pokój westfalski podpisany w 1648 roku^[3].