Wusun

Wusun – środkowoazjatycka konfederacja plemion koczowniczych, istniejąca od II w. p.n.e. do V w. n.e.

Według półlegendarnego przekazu początkowo Wusunowie zajmowali tereny dzisiejszej zachodniej Mongolii, skąd jednak zostali przepędzeni na zachód przez Xiongnu lub, co bardziej prawdopodobne, przez Yuezhi^[1]. Wydaje się, że wycofali się oni wtedy do Siedmiorzecza^[2]. Ich wódz (noszący tytuł kunmo) został zabity, jednak jego syn, który miał się wychowywać pośród Xiongnu, po dojściu do pełnoletniości miał zadać Yuezhi straszliwą klęskę^[3]. Wiadomo, że po tym, jak w latach 176 i 174 p.n.e. Yuezhi pokonał shanyu Xiongnu Laoshang (174–160 p.n.e.) osiedlili się oni w dolinie rzeki Ili, jednak w roku 162 p.n.e. pokonali ich Wusunowie sprzymierzeni z Xiongnu i sami zajęli to terytorium^[4].

Wusunowie zaczęli uznawać zwierzchność Xiongnu pod koniec panowania shanyu Maoduna (209–174 p.n.e.) Kiedy cesarz Wu (140–87 p.n.e.) rozpoczął wojnę z Xiongnu Chińczycy zaczęli dążyć do przeciągnięcia Wusunów na swoją stronę. Ci, wykorzystując osłabienie Xiongnu chińskimi zwycięstwami, przestali uznawać ich zwierzchność, nie byli jednak skłonni do zawierania sojuszu z Chinami. Ok. 115 p.n.e. do Wusunów dotarł chiński wysłannik Zhang Qian z bogatymi darami. Wusunowie nie zaakceptowali jego propozycji przemieszczenia się na wschód i zaatakowania Xiongnu, niemniej nawiązali kontakty dyplomatyczne z dynastią Han. Pomiędzy 110 a 105 p.n.e. chiński dwór podjął decyzję wysłania „księżniczki” celem poślubienia kunmo. Ten zaakceptował to małżeństwo, jednak shanyu Xiongnu również wysłał „księżniczkę” dla kunmo i uzyskała ona wyższy status niż jego chińska małżonka. Mimo to w roku 105 p.n.e. kolejny kunmo także uzyskał chińską „księżniczkę” za żonę^[5]. Ostatecznie w roku 72 p.n.e. Wusunowie wspólnie z armią Hanów zaatakowali obóz „Luli, króla prawej strony” Xiongnu i pojmali 40 tysięcy ludzi oraz 750 tysięcy koni, wołów, owiec, osłów i wielbłądów. W roku następnym we wspólnym ataku Wusunów z zachodu, Dingling z północy i Wuhuan ze wschodu Xiongnu mieli stracić trzydzieści procent swojej populacji oraz połowę pogłowia zwierząt. Od tego czasu kontrola Xiongnu nad państwami podległymi całkowicie załamała się^[6], zaś syn kunmo został władcą Jarkandu, skąd przez pewien czas rządził większością basenu Tarymu^[7].

Większość znanych informacji na temat Wusunów pochodzi ze źródeł chińskich. Ich konfederacja obejmowała podbite lokalne odłamy Saków i Yuezhi. Pochodzenie etniczne samych Wusunów jest sporne, jednak jest oczywiste iż „większość populacji składała się pod względem językowym z irańskich plemion Saków”^[8]. Administracyjnym i politycznym centrum państwa było miasto Chigu („Miasto Czerwonej Doliny”). Położone na jednym z odgałęzień jedwabnego szlaku było ważnym centrum handlowym, znajdującym się w basenie jeziora Issyk-kul. Jego dokładna lokalizacja pozostaje jednak nieznana. Najważniejszym zajęciem Wusunów była hodowla bydła. Warunki klimatyczne Siedmiorzecza i gór Tienszan nie pozwalały na ciągłe wędrowanie w poszukiwaniu pastwisk i wody, dlatego Wusunowie byli seminomadami; przemieszczali się oni z jednej strefy klimatycznej do drugiej wraz ze zmianą sezonu^[8]. Według Księgi Hanów ich populacja miała liczyć 630 tys., w tym 188 tys. mężczyzn zdolnych do noszenia broni^[9]. Zabytki archeologiczne z okresu zamieszkiwania Siedmiorzecza i Tienszanu przez Wusunów są bardzo zróżnicowane i odzwierciedlają różnorodny skład etniczny populacji. Większość cmentarzy, które musiały należeć do miejscowych Saków wchodzących w skład konfederacji, zachowuje tradycje, ryty grobowe i kulturę materialną wcześniejszych Saków. Z samymi Wusunami wiązane są kurhany z liniowymi pochówkami i „katakumbowymi”, komnatowymi grobowcami. Zawierały one broń, a w niektórych przypadkach także bogatą biżuterię i ozdoby, co świadczy o znacznym zróżnicowaniu społecznym^[10].

Niewiele wiadomo na temat historii Wusunów w pierwszych wiekach ery chrześcijańskiej. Kiedy Xianbei zostali na krótko zjednoczeni przez Tanshihuai (ok. 156– ok. 180) Wusunowie musieli uznać jego zwierzchnictwo. Później pod presją Rouran opuścili oni Siedmiorzecze i szukali schronienia w górach Tienszan. Ostatnia wzmianka o nich pochodzi z roku 436, kiedy odwiedziła ich chińska misja dyplomatyczna. Prawdopodobnie w połowie V wieku Wusunowie wraz z innymi miejscowymi ludami ulegli Heftalitom^[11].