Back روثينيا الكارباتية Arabic Карпацкая Русь BE-X-OLD Karpatenukraine German Ρουθηνία των Καρπαθίων Greek Carpathian Ruthenia English Karpata Rutenio Esperanto Transkarpatia Basque Ruthénie subcarpathique French Zakarpatje Croatian Rutenia Karpatia ID
| |||||
| Państwa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ważniejsze miejscowości | |||||
Położenie na mapie Zakarpacie na mapie Ukrainy | |||||
| 48°20′00″N 23°14′00″E/48,333333 23,233333 | |||||
Zakarpacie lub Ukraina Zakarpacka[1] (także Ruś Podkarpacka, Ruś Zakarpacka[2][3]; ukr. Закарпаття, węg. Kárpátalja, rum. Transcarpatia, cz. i słow. Podkarpatská Rus, ruś. „Карпатьска Русь”) – region historyczny na obszarze zachodniej Ukrainy, na pograniczu Polski, Słowacji, Węgier i Rumunii. O jego odrębności decyduje przede wszystkim fakt, że jest to jedyny region na południe od Karpat zamieszkany przez ludność wschodniosłowiańską.
W językach narodów osiadłych na północ od Karpat region jest zwany Zakarpaciem, w językach narodów na południe od Karpat – Podkarpaciem. Konwencja ta nie jest jednak ściśle przestrzegana. Nazewnictwo regionu miewa również podtekst polityczny.
Ruś Zakarpacka była przez prawie 1000 lat, do końca I wojny światowej, częścią składową Królestwa Węgier (od 1866 w składzie Austro-Węgier). Od traktatu w Trianon (1920) w granicach Czechosłowacji. Przed drugą wojną światową została zajęta przez Węgry. Pod koniec II wojny światowej (1944) zajęta przez Armię Czerwoną i traktatem z 29 czerwca 1945 pomiędzy Czechosłowacją a ZSRR wcielona w jego skład. 22 stycznia 1946 Prezydium Rady Najwyższej ZSRR utworzyło obwód zakarpacki w ramach Ukraińskiej SRR. Po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę stała się jej częścią.
Do końca I wojny światowej mianem Zakarpacia określano obszar całej doliny górnej Cisy, leżący w granicach węgierskich komitatów Máramaros, Bereg, Ugocsa i Ung. W 1919 obszar ten uległ podziałowi: przy Węgrzech pozostały tylko południowy pas komitatu Bereg (region Tiszahát) oraz niewielkie skrawki komitatów Ung i Ugocsa. Zachodnia część komitatu Ung na zachód od doliny Użu została uznana za część Słowacji, do Rumunii zostały przyłączone południowe części komitatów Ugocsa (między Górami Oaș a rzeką Túr) i Máramaros (między doliną Cisy od północy, Karpatami Marmaroskimi od wschodu, Górami Rodniańskimi od południa oraz Górami Cybelskimi i Górami Gutyńskimi od zachodu). Od tego czasu przez Zakarpacie rozumie się tylko ukraińską (wcześniej: czechosłowacką) część tego obszaru, powiększoną jednak o skrawki dawnych komitatów Szabolcs i Szatmár (nienależących do Zakarpacia przed 1919). Tak też jest ono przedstawione w niniejszym haśle.
Dane na temat dzisiejszej administracji Zakarpacia są przedstawione w haśle obwód zakarpacki.
- ↑ Polskie egzonimy przyjęte przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych.
- ↑ Ruś Podkarpacka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-15].
- ↑ W ukraińskiej historiografii także Ukraina Podkarpacka. Nazwy z rdzeniem „Ukraina” podkreślają ukraiński charakter regionu i jego aktualną przynależność polityczną – w opozycji do rusińskiej i rusofilskiej opcji narodowościowo-politycznej. Nazwy z rdzeniem „Ruś” – przeciwnie. Ponadto dotyczą one raczej regionu etnograficznego, który tylko częściowo pokrywa się z Zakarpaciem w rozumieniu historycznym.