Agatija

„Agatije” preusmjerava ovdje. Za ostala značenja, v. Agatije (razvrstavanje).

Agatija iz Mirine u Maloj Aziji (rođ. oko 532.- umro oko 580. god.), poznat i kao Agatija Sholastik, bio je istočnorimski (vizantijski) pravnik, pesnik i istoričar. Agatijina Istorija, pisana na grčkom jeziku, nadovezuje se na Istoriju Justinijanovih ratova Prokopija iz Cezareje i obuhvata period od 552. do 559. godine.

Agatija se u mladosti školovao u čuvenim centrima antičke učenosti na Istoku: prvo je studirao književnost u Aleksandriji, a zatim pravo u Beritu (današnji Bejrut). Nakon toga vratio se kući i u Smirni (danas Izmir) je vršio službu magistrata zaduženog za održavanje javnih zdanja (curator civitatis). Agatija se 554. preselio u Carigrad gde se u početku bavio književnošću, a docnije i advokaturom (otuda nadimak Sholastik). Kao ljubitelj književnosti i obrazovan čovek, Agatija je postao prijatelj, a možda i zet, uglednog Justinijanovog dvoranina Pavla Silentarija. Znamo da je na početku svog boravka u Carigradu Agatija sastavljao stihove u heksametru na ljubavne i druge profane teme. Ove kratke pesme su obuhvaćene u zbirci pod imenom Dafnijaka koja nam je danas izgubljena. Pored toga, nakon 560. sabrao je zbirku epigrama savremenih autora u koju je uvrstio i Pavlove, ali i stotinak svojih. Ovaj Venac novih epigrama je pridružen zbirci klasičnih epigrama Grčka antologija i sačuvan je do danas. Agatija je uz ovu antologiju sastavio i kratku posvetu caru za koju ipak nismo sigurni da li je upućena Justinijanu ili njegovom sestriću Justinu II.

Kada je Justinijan I umro 565. godine, Agatija je po nagovoru prijatelja rešio da nastavi Prokopijevu Istoriju Justinijanovih ratova (De Bellis) sve do svog vremena. Uspeo je da sastavi pet knjiga u kojima je opisao događaje između 552. i 559. godine, ali ga je verovatno smrt sprečila da završi svoje ambiciozno zamišljeno delo. Za razliku od Prokopija, koji je bio Velizarov pratilac po brojnim ratištima i vrlo široko obrazovana osoba, Agatija je bio prestonički učenjak sa daleko manjim darom za istoriografiju. U centru Agatijinih interesovanja su pohodi vojskovođe Narzesa protiv Ostrogota i Franaka u Italiji, ali se spominju i ratovi sa Persijancima, Kotrigurima i Slovenima. Naravno, Agatija je kao žitelj Konstantinopolja uneo i prestonička dešavanja u svoje delo.

Kao istoričar Agatija je imao uzore u prethodniku Prokopiju, ali i u antičkim klasicima: Herodotu, Tukididu i Polibiju. Međutim, sopstvenu koncepciju dela nije imao i neretko je citirao svoje antičke uzore kako bi obogatio i dopunio svoju naraciju. Time je samo doprineo neverodostojnosti dela, naročito u opisu bitaka. Sa druge strane, znamo da je većinu događaja opisao po kazivanjima učesnika i očevidaca, a pisane izvore je koristio vrlo retko (npr. podatke za geneologiju persijskih vladara pribavio je iz persijskih dvorskih anala koje mu je prevodio izvesni Sergije). Prema Justinijanu Agatija je pokazivao uravnotežen stav, a o crkvenoj istoriji ne pruža mnogo podataka. U nauci se zbog toga raspravljalo o tome da li je Agatija bio hrišćanin ili paganin. Danas preovladava mišljenje da je Agatija svakako bio hrišćanin, ali da je iz stilskih pobuda prednost dao političkim i vojnim događanjima.

I pored brojnih slabosti, Agatijina istorija je jedini opširniji izvor za period od 552. do 559. godine. Njegova objektivnost i mogućnost da pruži jedinstvene podatke (npr. jedini izvor o zatvaranju atinske Akademije 529. godine) ipak ga svrstavaju u velike istoričare pozne antike. Kao što je Agatija nastavio Prokopija, Agatiju je nastavio Menandar Protektor.