Gnosticizam

Gnosticizam (grč. γνώσις [gnosis] - „znanje“) je sinkretički verski pokret koji se razvijao u ranim vekovima hrišćanstva, dok nije potisnut u 4. veku, kada je pravoverno hrišćanstvo postalo zvanična religija Rimskog carstva.^[1]

Gnosticizam je bio rasprostranjen Sredozemljem i Srednjim istokom u prvim vekovima hrišćanstva. U 2. vijeku je bio naročito jak, i uzrokom najveće krize u Crkvi.^[2] Gnosticizam je, najpre u čistom obliku, a potom sliven sa manihejstvom (od III veka) i hrišćanstvom (markioniti, vardesaniti, i dr.), dugo bio saputnik crkve.^[3]

Gnosticizam nije bilo jedno učenje, nego više njih, koja su imala zajedničke crte. Razlikujemo pretkršćanski (judaistički) gnosticizam, nastao ezoteričnim tumačenjem Knjige Postanka, i hrišćanski, u kome je središnja uloga dodeljena Isusu Kristu. Kako se hrišćanska crkva sve više politički ujedinjavala tokom 2. i 3. veka, njene vođe su se prema protivnicima ponašale kao da su jedinstven politički front. Kada je biskup Irenej osuđivao jeretike kao »gnostike«, on nije mislio na njihovo međusobno slaganje u pogledu doktrine, nego na činjenicu da su se oni svi opirali prihvatanju autoriteta sveštenstva, pravila vere i novozavetnog kanona.^[4]

Kao što govori pojam „gnosis“, osnovna ideja gnosticizma je da čovek dolazi do svoga spasenja samo putem „poznanja“ istine.^[5] U okrilju gnostičkog pokreta su se pojavile i ideje koje vezujemo za istočne religije ali su bile suzbijane i osuđivane od zvaničnog hrišćanstva.

1. ↑ Elejn Pejgels - Gnostička evanđelja: "...u IV veku, kada hrišćanstvo postaje zvanična vera Rimske Imperije, gnosticizam nestaje s istorijske scene."
2. ↑ Tomislav J. Šagi-Bunić - Povijest kršćanske literature (svezak I) (scribd)
3. ↑ „Апостолски Мужеви и Апологете”. Arhivirano iz originala na datum 2008-04-15. Pristupljeno 2008-05-13. 
4. ↑ Elejn Pejgels - Gnostička evanđelja (scribd)
5. ↑ Greška u referenci: Nevaljana oznaka <ref>; nije zadan tekst za reference po imenu Зизијулас