Back Џьамтәыла Abkhazian Iran ACE Иран ADY Iran Afrikaans Iran ALS ፋርስ Amharic Iran AMI Irán AN Persealand ANG ईरान ANP
Islamska Republika Iran (fa) جمهوری اسلامی ایران (Džomhūrī-je Islāmī-je Īrān) | |
|---|---|
| Geslo: Esteglal, azadi, džomhuri-je islami perz. استقلال. آزادی. جمهوری اسلامی | |
| Himna: "Sorud-e meli-je džomhuri-je islami-je Iran" | |
 | |
| Glavni grad | Teheran |
| Službeni jezici | perzijski |
| regionalni jezici | kurdski, azerski, balučki, arapski, turkmenski, armenski |
| Etničke skupine | Perzijanci, iranski narodi, dr. |
| Religija | službena: šijitizam; priznate: islamske grane, kršćanstvo, zoroastrizam, judaizam |
| Demonim(i) | Iranac |
| Vlada | Islamska republika |
| Ali Hamenei (سید علی خامنهای) | |
| Masoud Pezeshkian (مسعود پزشکیان) | |
| Mohammad Reza Aref (محمدرضا عارف) | |
| Legislatura | Parlament (madžlis) |
| Ujedinjenje | |
| 625. pne.[1] | |
| 1501. | |
| 1. 4. 1979. | |
| Površina | |
• Ukupna | 1,648,195 km2 (18.) |
• Vode (%) | 0,7 |
| Stanovništvo | |
• Popis iz 2011. | 75,149.669[2] (17.) |
• Gustoća | 45,6 /km2 (162.) |
| BDP (PPP) | procjena za 2013. |
• Ukupno | 987,11 milijardi USD |
• Per capita | 12.804 USD |
| BDP (nominalni) | procjena za 2013. |
• Ukupno | 388,51 milijardi USD |
• Per capita | 5039 USD |
| HDI (2012.) | 0.742 visok |
| Valuta | rijal (IRR) |
| Vremenska zona | UTC+3:30 (IRST) |
• Ljeti (DST) | UTC+4:30 (IRDT) |
| Format datuma | gggg/mm/dd (IK) |
| Pozivni broj | +98 |
| Veb-domena | .ir |
Iran (perzijski: ايران [Irān]), službeno: Islamska Republika Iran (perz. جمهوری اسلامی ایران [Džomhūrī-je Islāmī-je Īrān]), država je u jugozapadnoj Aziji. Naziv Iran odomaćen je još od starog vijeka dok se na međunarodnoj sceni počeo aktivnije koristiti od 1935. godine kada je potisnuo evropski egzonim Perziju. Danas se nazivi Iran i Perzija koriste kao sinonimi u kulturološkom smislu, dok se u službenom političkom kontekstu koristi isključivo naziv Iran.
Država se proteže na 1,648.195 km² što je čini 18. najvećom u svijetu, a prema posljednjem popisu iz 2011. godine u njoj je živjelo 75,149.669 stanovnika. Iran ima važno geostrateško značenje s obzirom da se nalazi u središnjoj Evroaziji odnosno na Bliskom istoku. Zemlja je na sjeveru omeđena Armenijom, Azerbajdžanom i Turkmenistanom odnosno Kaspijskim jezerom, na istoku Afganistanom i Pakistanom, na zapadu Irakom i Turskom, te na jugu Omanskim i Perzijskim zaljevom. Glavni i najveći grad je Teheran koji predstavlja važno političko, kulturno, ekonomsko i industrijsko središte zemlje. Iran u vojno-političkom smislu ima status regionalne sile, dok se na temelju kolosalnih zaliha nafte i zemnog plina kao i razvijenog nuklearnog programa često naziva i energetskom supersilom. Također, Iran je i najrazvijenija poljoprivredna i industrijska sila u široj regiji.
Na teritoriju Irana nastale su neke od najstarijih civilizacija u ljudskoj historiji. Prve države pojavile su se s Elamitima početkom 3. milenija pne., dok današnji etnojezični oblik poprimaju dolaskom iranskih naroda u 2. mileniju pne. Iranska nacija oblikuje se oko 625. pne. nastankom Medijske Monarhije koju kasnije na starovjekovnoj političkoj sceni nasljeđuju dinastije iranskih Ahemenida, helenističkih Seleukida, te iranskih Parta i Sasanida. Sredinom 7. vijeka nastupa arapsko osvajanje Irana i se islam počinje širiti na uštrb zoroastrizma. Iransko stanovništvo u konačnici je islamizirano tokom vladavina domaćih dinastija Tahirida, Bujida, Safarida i Samanida koje su povratile iransku nezavinost. Srednji vijek obilježava procvat iranske književnosti, filozofije, medicine, astronomije, matematike i umjetnosti zbog čega Iran postaje glavnim žarištem islamskog svijeta. Iranski identitet zadržan je i tokom vladavina stranih turkijskih i mongolskih dinastija Seldžuka odnosno Ilhanida i Timurida koji su preuzeli perzijski jezik i kulturu. Prekretnica u iranskoj historiji nastupa oko 1500. godine kada je osnovana Safavidska Monarhija za vrijeme kojeg šijitski islam 12 imama postaje službenom religijom zemlje. Iranska ustavna revolucija iz 1906. godine urodila je stvaranjem prvog nacionalnog parlamenta u okvirima ustavne monarhije, dok je sadašnji politički sustav islamske republike plod iranske revolucije iz 1979. godine. Prema ustavu iz 1979. godine, iranski politički sustav sastoji se od više isprepletenih upravnih tijela poput parlamenta, predsjednika, vijeća stručnjaka i vrhovnog vođe. Iran je jedan od osnivača Ujedinjenih naroda, pokreta nesvrstanih, Organizacije islamske konferencije i Organizacija zemalja izvoznica nafte.
Iran je od najranije historije multietnička država sastavljena golemom većinom od iranskih naroda među kojima već milenijima dominiraju Perzijanci koji danas čine oko 60% današnjeg stanovništva Irana, a slijede ih Azeri (turkofoni), Kurdi, Baluči, itd. Službena religija je imamitski šijitski islam, dok u ostale priznate religije spadaju kršćanstvo, judaizam i zoroastrizam. Perzijski jezik je uz više regionalnih glavnim službenim jezikom u zemlji, odnosno jedan od najstarijih svjetskih službenih jezika u neprekidnoj upotrebi do današnjeg dana. Službeni kalendar u državi je iranski kalendar.
- ↑ Encyclopædia Britannica (2011.). „Media ancient region, Iran”. Britannica.com. Pristupljeno 25. 2. 2011.
- ↑ (fa)(en) Statistical Centre of Iran (2011). Selected findings on 2011 Population and Housing Census. Teheran: Iranian ministry of the Interior.