Kasna antika

Kasna antika (njemački: Spätantike) je izraz kojim se opisuje period historije Evrope i mediteranskog svijeta koji predstavlja završni dio starog vijeka, odnosno prijelaz od starog vijeka u (rani) srednji vijek. Kao njegov početak se obično uzima godina 284. kada je nad tadašnjim Rimskim Carstvom vlast preuzeo car Dioklecijan i uspostavio novi politički režim dominata. Kao kraj se tradicionalno uzima kraj Starog vijeka, odnosno godina 476. i pad Zapadnog Rimskog Carstva. Novije generacije historičara su, međutim, počele pojam kasne antike širiti i na kasnije periode, te se kao datumi konačnog kraja antike ponekad navode 529. godina - kada je bizantski car Justinijan zatvorio posljednje ne-kršćanske škole - odnosno sredina 7. vijeka i muslimanska osvajanja koja je dovela do trajne političke, kulturne i ekonomske podjele u antici dotada jedinstvenog prostora Mediterana.

Kasna antika je bila period velikih političkih, ekonomskih i kulturnih promjena, od kojih je najvažnije uvođenje kršćanstva kao službene, a na kraju i jedine dozvoljene religije na prostoru Rimskog Carstva, što je dovelo do postepenog nestanka dotadašnje grčko-rimske kulture, odnosno Velika seoba naroda koja je drastično izmijenila etnički sastav i kulturna obilježja velikih dijelova Evrope. U političkom smislu je najvažniji događaj bio pad Rimskog Carstva čijim je nestankom na Zapadu stvoren vakuum koji su ispunila tzv. barbarska kraljevstva koja će se postepeno transformirati u zametke današnjih nacionalnih država.

Evropska historiografija tradicionalno kasnu antiku opisuje kao arhetip slabljenja i propadanja civilizacije odnosno društvenog kolapsa. Izraz "kasna antika" se, dijelom i zbog toga, razvio u njemačkoj historiografiji kako bi ukazao da je taj proces prijelaza iz Starog u Srednji vijek bio mnogo postepeniji, složeniji; njime se, između ostalog, nastoji istisnuti i dotada popularni izraz Mračno doba koji se smatra neobjektivnim i "politički nekorektnim".