Prekambrij

Prakambrij ili Kriptozoik je period geološke kronologije od nastanka Zemlje oko 4500 Ma (miliona godina) do evolucije mnoštva makroskopskih i tvrdoljušturnih fosila koja označava početak kambrija prije otprilike 542 miliona godina. Prilično malo se zna o prakambriju, iako on predstavlja sedam osmina Zemljine historije, a ono malo što se saznalo je otkriveno uglavnom u posljednja četiri do pet desetljeća.

Vjeruje se da se Zemlja koagulirala od materijala u orbiti oko Sunca otprilike 4500 Ma 4500 Ma te da ju je možda udario vrlo veliki planetezimal veličine Marsa ubrzo nakon što se stvorila, izbacujući materijal od koga će se stvoriti Mjesec (v. Teorija velikog udara). Stabilna kora se stvorila oko 4400 Ma, jer otada datiraju najstarije zemaljske stijene. Ne zna se kada se stvorio život, ali ugljik pronađen u 3800 miliona godina starim stijenama zapadno od Grenlanda može biti organskog poijekla. Dobro očuvane bakterije starije od 3460 miliona godina su pronađene u Zapadnoj Australiji. Mogući ostaci fosila 100 miliona godina stariji su pronađeni u istom području. Postoje vrlo dobri tragovi bakterijskog života u ostatku prakambrija.

Osim nekoliko sumnjivih izvora o mnogo starijim formama u Teksasu i Indiju, prvi složeni višestanični oblici života su se pojavili otprilike oko 600 Ma. Prilično raznovrsna kolekcija mekušastih oblika je poznata sa lokacija širom svijeta starih između 600 i 542 Ma. O njima se često govori o Ediakaranskim ili Vendijanskim biotama. Tvrdoljuskava stvorenja su se pojavila krajem tog period. Vrlo raznolika kolekcija se pojavila oko 544 Ma, započinjući krajem prakambrija sa slabo poznatom "malom školjkolikom faunom" i završavajući u ranom kambriju s vrlo raznolikom i prilično modernom "Burgessovom faunom" čije se naglo širenje naziva Kambrijskom eksplozijom života.

Detalji o pokretanju tektonskih ploča i sličnim procesima su slabo poznati u slučaju prakambrija. Vjeruje se kako se većina Zemljinih kopneninh masa skupila u jedan superkontinent oko 1000 Ma. Superkontinent, poznat kao Rodinija, razdvojio se oko 600 Ma. Brojni periodi glacijalizacije su identificirani još u Huronskoj epohi, otprilike oko 2200 Ma. Najbolje proučena je Sturtijansko-varangijanska glacijacija, oko 600 Ma, koja je mogla dovesti do ledenih uvjeta sve do ekvatora, rezultirajući u "Grudvi Zemlji".

Atmosfera rane Zemlje je slabo poznata, ali se smatra da je bila zagušena škodljivim plinovima, sadržavajući vrlo malo slobodnog kisika. Mladi planet je bio crvenkaste boje, a za mora se smatra da su bila maslinaste boje. Mnogi materijali koji sadrže neotopive okside izgleda da su bili dio oceana milionima godina nakon stvaranja Zemlje. Kada je evolucija živih bića dovela do fotosinteze, kisik se počeo pojavljivati u velikim količinama. Kisik se ispočetka vezao u kemijskim reakcijama, uglavnom sa željezom, sve dok više nije ostalo površina koje su mogle oksidiriati. Nakon toga se razvila moderna atmosfera s velikim pstotkom kisika. Starije stijene sadrže masivne naslage vezanog željeza koje su se očigledno nataložile kada su se željezo i kisik po prvi put spajali.

Prilično različita terminologija je evoluirala u nastojanju da se pokriju rane godine postojanja Zemlje, ali se s vremenom napušta jerje radiometrijsko datiranje omogućilo da se specifičnim formacijama i oblicima daju realni datumu. Izraz Arhej (stariji od 2500 Ma), Proterozoik (2500 - 600 Ma) i Neoproterozoik (600 - 542 Ma) se još upotrebljavaju. Neki dodatni izrazi se koriste u geološkoj kronologiji.

• Proterozoik : Originalno korišten za sve starije od kambrijske granice, koja je bila navođena u različitim periodima i različitim autorima (ali se danas ustanovila 542 Ma). Moderno korištenje je često u kao gore navedenom odlomku, 600-2500 Ma.
  • Neoproterozoik : Otprilike od kambrijske granice do 900 Ma. Moderna upotreba predstavlja nešto kraći interval: 542-600 Ma. Neoproterozoik je istovjetan "Precambrian Z" stijenama starije sjevernoameričke geologije.
    • Ediakaran : U martu 2004. Međunarodna unija geoloških nauka službeno je definirala ovaj izraz kao geološki period. Ovaj period započinje u doba taloženja sepcifične stratigrafske međe, oko 620 Ma. Period završava početkom kambrija 542 Ma.
  • Mezoproterozoik : Otprilike oko 900-1600 Ma. Odgovara Prakambrijskim Y stijenama starije sjevernoameričke geologije.
  • Paleoproterozoik : Otprilike oko 1600-2500 Ma. Odgovara Prakambrijskim X stijenama starije sjevernoameričke geologije.
• Arhej : Otprilike 2500-3800 Ma.
• Had : Prije 3800 Ma. Izraz je vjerojatno trebao pokrivati prije nego što su bilo koje sačuvane stijene nataložene. Vrlo malo stijena izgleda da je starije od 3800 Ma.