Raskol Istoka i Zapada

Za ostale upotrebe, v. Velika šizma.

Raskol Istoka i Zapada, također poznat i kao Velika šizma ili Istočna šizma, je naziv za raskol temeljem koga je dotle formalno jedinstvena halkedonska kršćanska crkva trajno razdvojena na Katoličku crkvu na zapadu i pravoslavnu crkvu na istoku srednjovjekovne Evrope. Kao početak raskola se tradicionalno uzima 16. jul 1054. kada je kardinal Humbert, izaslanik rimskog pape Lava IX na carigradskom dvoru, bacio anatemu na carigradskog patrijarha Mihaila Kerularija nakon koje je slijedila Humbertova anatema od strane samog Mihaila. Veliki dio historičara, međutim, smatra da je taj događaj predstavljao samo kulminaciju postepenog i viševjekovnog otuđenja rimske Crkve i Carigradske patrijaršije uzrokovanog političkim okolnostima u kojima su se tokom ranog srednjeg vijeka našli Carigrad kao prijestolnica Istočnog Rimskog Carstva i Rim pod vlašću raznih, uglavnom germanskih vladara, a iz kojih su proizlazili sporovi oko međusobnog primata i crkvene nadležnosti, a koji su tek u manjoj mjeri imali teološku komponentu, najčešće vezanu uz različito tumačenje riječi filioque u nikejskom vjerovanju.

Iako nije predstavljao prvi crkveni raskol između Rima i Carigrada, raskol iz 1054. godine je bio jedini koji se održao, te je imao dalekosežne posljedice na dalju historiju kršćanstva i Evrope. Zbog njega je došlo do međusobnih sukoba katolika i pravoslavaca, kidanja kulturnih veza, ali i olakšanja muslimanskih osvajanja čijim su metama prije svega postali Bizantsko Carstvo, balkanske i istočnoevropske države. S druge strane su tokom vijekova trajali napori da se Veliki raskol okonča, ali najčešće u obliku pokušaja da Katoličke crkve da određenim kompromisima po pitanju obreda i običaja sebi osigura primat, a među kojima se najviše ističe Firentinska unija iz 1439. Oni, međutim, nisu imali uspjeha, jer su u pravilu odbacivani od strane pravoslavnih crkava. Pokušaji prevladavanja Raskola se u moderno doba vezuju uz ekumenski pokret; mada su godine 1965. papa Pavao VI i patrijarh Atinagora formalno poništili ukaze o anatemi, crkveno jedinstvo katolika i pravoslavaca još uvijek nije obnovljeno.