Um

Za ostala značenja, vidi Um (razvrstavanje).

Um (sanskrt: mano, grčki: νoῦς, latinski: mens ili intellectus) je ljudska sposobnost mišljenja, poimanja, razumevanja i umeća.^[1] U širem značenju, um je skup ljudskih duhovnih moći, pa čak prevazilazi isključivo ljudsku sposobnost; um je i ono što konstituiše poredak stvari u svetu.

U filozofiji se obično razlikuje umska i razumska spoznaja, prva usmerena celini shvatanja bića, druga razumevanju njegovih oblika.^[2] Um označava višu duhovnu sposobnost koja se ne odnosi na uzročno-posledičnu, razumsku spoznaju, nego na pojmove i kategorije, na spoznaju vrednosti, na univerzalnu povezanost stvari i svrhovitost sadržanu u tim vezama.^[3] Um sintetički prerađuje i povezuje čulne podatke, pa je u tom smislu izvor teorijskih (logičkih, metafizičkih, religioznih) i praktičnih (tehničkih, etičkih, društvenih i pravnih) ideja.^[3]

Ljudski um se naziva i duhom. U običnom govoru um je sinonim za mudrost, pa se za mudrog čoveka kaže da je uman. Um se takođe smatra odlikom mentalno zdravog čoveka, koja ga razlikuje od mentalno obolelog, za koga se kaže da je „poremetio umom“ ili „sišao s uma“.

Grana filozofije koja proučava um zove se filozofija uma ili filozofija duha. Otvoreno pitanje jeste odnos uma i tela, što obuhvata istraživanje odnosa uma sa fizičkim mozgom i nervnim sistemom.^[4] Drugo pitanje je koja bića poseduju um, da li samo ljudi, ili samo neke ili sve životinje, ili sva živa bića, ili možda i neki tipovi mašina koje su napravili ljudi.

U izvornom grčkom značenju, um je opšte načelo uređenja kosmosa.^[3] Neki od najranijih filozofa povezuju um (kao sinonim za dušu i duh) sa teorijama života posle smrti i kosmološkim uređenjem, na primer Zaratustra, Buda, Platon, Aristotel i drugi.

1. ↑ Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica um), Plato, Beograd, 1997.
2. ↑ Greška u referenci: Nevaljana oznaka <ref>; nije zadan tekst za reference po imenu proleksis
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} um (Hrvatska enciklopedija)
4. ↑ Clark, Andy (2014). Mindware. 198 Madison Avenue, New York, 10016: Oxford University Press. str. 14, 254–256. ISBN 978-0-19-982815-9.