Armenia

Republika e Armenisë Հայաստանի Հանրապետություն (Armenisht) Hayastani Hanrapetut'yun
Flamuri Stema
Parimi: Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ Mek Azg, Mek Mshakouyt (Shqip: "Një komb, një kulturë")
Himni: Մեր Հայրենիք Mer Hayrenik "Atdheu Ynë"
Vendndodhja e Armenisë
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh	Jerevani 40°11′N 44°31′E / 40.183°N 44.517°E / 40.183; 44.517
Gjuhët zyrtare	Armenishtja[1]
Grupet etnike (2011)	98.1% armenë 1.2% jezidë 0.4% rusë 0.3 të tjerë[2][3]
Besimi	Krishterimi (Kisha Apostolike Armene)[4]
Nofka	Armen
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Republika parlamentare unitare
• Presidenti	Vahagn Khachaturyan
• Kryeministri	Nikol Pashinyan
• Kryetari i Asamblesë Kombëtare	Alen Simonyan
Kuvendi	Asambleja Kombëtare
Themelimi
• Orontid dynasty	Shekulli i 6-të pes
• Mbretëria e Armenisë[5]	321 BC–428 AD
• Artaxiad dynasty[6][7]	190 BC
• Arsacid dynasty	52–428
• Bagratid Armenia	885–1045
• Kingdom of Cilicia	1198–1375
• Republika e Armenisë	28 maj 1918
• Pushtimi sovjetik; Republika Socialiste Sovjetike e Armenisë	29 nëntor 1920
• Independence restored	23 shtator 1991
• CIS accession	21 dhjetor 1991
• Pranuar në Kombet e Bashkuara	2 mars 1992
• Kushtetuta e tanishme	5 korrik 1995
Sipërfaqja
• Gjithsej	29,743 km2 (11,484 sq mi) (138-të)
• Ujë (%)	4.71[8]
Popullsia
• Përllogaritje 2022	3,000,756[9] (138-të)
• Dendësia	101.5/km2 (262.9/sq mi)
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 2023
• Gjithsej	$57.740 billion[10] (115-të)
• Për kokë banori	$19,489[10] (81-të)
PBB (zyrtare)	Përllogaritje 2023
• Gjithsej	$23.725 billion[10] (115-të)
• Për kokë banori	$8,008[10] (85th)
Monedha	Dram (֏) (AMD)
Të dhëna të tjera
Gini (2019)	29.9[11] i ulët
IZHNJ (2021)	0.759[12] i lartë · 85-të
Zona kohore	UTC+4 (AMT)
Formati i datës	dd.mm.yyyy
Ana e drejtimit të makinës	right
Prefiksi telefonik	+374
Kodi ISO 3166	AM
Kodi i internetit TLD	.am .հայ
Faqja zyrtare www.gov.am

Armenia (armenisht: Հայաստան; romanizuar: Hayastan) zyrtarisht Republika e Armenisë (armenisht: Հայաստանի Հանրապետություն, romanizuar: Hayastani Hanrapetut'yun) është një shtet pa dalje në det në Malësitë armene të Azisë Perëndimore.^[13] Është një pjesë e rajonit të Kaukazit dhe kufizohet me Turqinë në perëndim, Gjeorgjinë në veri dhe Azerbajxhanin në lindje, dhe Iranin dhe enklavën azerbajxhanase të Nahçivanit në jug.^[14] Jerevani është kryeqyteti, qyteti më i madh dhe qendra financiare.

Armenia është një shtet-komb unitar, shumëpartiak, demokratik me një trashëgimi kulturore të lashtë. Shteti i parë armen i Urartu u krijua në vitin 860 pes, dhe në shekullin e 6-të pes u zëvendësua nga Satrapia e Armenisë. Mbretëria e Armenisë arriti kulmin e saj nën Tigranin e Madh në shekullin e 1-rë pes dhe në vitin 301 u bë shteti i parë në botë që miratoi Krishterimin si fenë e saj zyrtare.^[15][16][17] Armenia ende njeh Kishën Apostolike Armene, kishën kombëtare më të vjetër në botë, si themelimin kryesor fetar të vendit.^[4] Mbretëria e lashtë armene u nda midis Perandorive Bizantine dhe Sasaniane rreth fillimit të shekullit të 5-të. Nën dinastinë Bagratuni, Mbretëria Bagratid e Armenisë u rivendos në shekullin e 9-të përpara se të binte në vitin 1045. Armenia Kilikiane, një principatë armene dhe më vonë një mbretëri, ndodhej në brigjet e Detit Mesdhe midis shekujve 11 dhe 14.

Midis shekujve të 16-të dhe të 19-të, atdheu tradicional armen i përbërë nga Armenia Lindore dhe Armenia Perëndimore ra nën sundimin e perandorive osmane dhe persiane, të sunduara në mënyrë të përsëritur nga njëra prej të dyjave gjatë shekujve. Deri në shekullin e 19-të, Armenia Lindore ishte pushtuar nga Perandoria Ruse, ndërsa shumica e pjesëve perëndimore të atdheut tradicional armen mbetën nën sundimin osman. Gjatë Luftës së Parë Botërore, 1.5 milionë armenë që jetonin në tokat e tyre stërgjyshore në Perandorinë Osmane u shfarosën sistematikisht në gjenocidin armen. Në vitin 1918, pas Revolucionit Rus, të gjitha vendet jo-ruse shpallën pavarësinë e tyre pasi Perandoria Ruse pushoi së ekzistuari, duke çuar në krijimin e Republikës së Parë të Armenisë. Deri në vitin 1920, shteti u përfshi në Bashkimin Sovjetik. Republika moderne e Armenisë u bë e pavarur në vitin 1991 gjatë shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik.

1. ^ "Constitution of Armenia, Article 20" (në anglisht). president.am. Arkivuar nga origjinali më 3 dhjetor 2022. Marrë më 18 janar 2018.
2. ^ Asatryan, Garnik; Arakelova, Victoria (Yerevan 2002). The Ethnic Minorities in Armenia. Part of the OSCE. Archived copy at WebCite (16 April 2010).
3. ^ Ministry of Culture of Armenia "The ethnic minorities in Armenia. Brief information" Arkivuar 10 tetor 2017 tek Wayback Machine. As per the most recent census in 2011. "National minority" Arkivuar 16 shkurt 2017 tek Wayback Machine.
4. ^ ^{a b} "Constitution of Armenia - Library - The President of Armenia". president.am (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 3 dhjetor 2022. Marrë më 7 mars 2020.
5. ^ "Armenia – History". Encyclopædia Britannia (në anglisht) (bot. Online). Marrë më 14 mars 2022.
6. ^ de Laet, Sigfried J.; Herrmann, Joachim, red. (1996). History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D. (në anglisht) (bot. 1st). London: Routledge. fq. 128. ISBN 978-92-3-102812-0. The ruler of the part known as Greater Armenia, Artaxias (Artashes), the founder of a new dynasty, managed to unite the country...
7. ^ Encyclopedia Americana: Ankara to Azusa (në anglisht). Scholastic Library Publishing. 2005. fq. 393. ISBN 9780717201389. It was named for Artaxias, a general of Antiochus the Great, who founded the kingdom of Armenia about 190 B.C.
8. ^ "The World Fact Book – Armenia" (në anglisht). Central Intelligence Agency. Marrë më 17 korrik 2010.
9. ^ Armenia The World Factbook (2023 ed.). Central Intelligence Agency. Retrieved 24 September 2022.
10. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, April 2023" (në anglisht). Washington, D.C.: International Monetary Fund. 7 prill 2023. Marrë më 17 prill 2023.
11. ^ "GINI index (World Bank estimate) - Armenia" (në anglisht). World Bank. Arkivuar nga origjinali më 21 nëntor 2018. Marrë më 17 qershor 2021.
12. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 8 shtator 2022. Marrë më 8 shtator 2022.
13. ^ "General information about Republic of Armenia" (në anglisht). Armenia: Ministria e Punëve të Jashtme (Armeni). Marrë më 2 tetor 2023. The country is situated in western part of Asia, occupies the north-eastern part of Armenian plateau – between Caucasus and Nearest Asia
14. ^ The Oxford Encyclopedia of Economic History (në anglisht). Oxford University Press. 2003. fq. 156. ISBN 978-0-19-510507-0.
15. ^ (Garsoïan, Nina (1997). R.G. Hovannisian (red.). Armenian People from Ancient to Modern Times (në anglisht). Vëll. 1. Palgrave Macmillan. fq. 81.)
16. ^ Stringer, Martin D. (2005). A Sociological History of Christian Worship (në anglisht). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 92. ISBN 978-0-521-81955-8.
17. ^ Grousset, René (1947). Histoire de l'Arménie (1984 ed.). Payot. p. 122.. Estimated dates vary from 284 to 314. Garsoïan (op.cit. p. 82), following the research of Ananian, favours the latter.