Bashkimi Sovjetik

Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike Союз Советских Социалистических Республик
1922–1991
Flamuri (1955–1991) Stema e shtetit (1956–1991)
Parimi: Пролетарии всех стран, соединяйтесь! "Punëtorët e botës, bashkohuni!"
Himni: Интернационал "Internacionale" (1922–1944) Государственный гимн СССР[a] "Himni Shtetëror i Bashkimit Sovjetik" (1944–1991)
Bashkimi Sovjetik gjatë Luftës së Ftohtë
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh	Moska 55°45′N 37°37′E / 55.750°N 37.617°E / 55.750; 37.617
Gjuhët zyrtare	Rusisht[b]
Gjuhët e njohura rajonale	Ukrainisht Bjellorusisht Uzbekisht Kazakisht Gjeorgjisht Azerisht Lituanisht Moldavisht Letonisht Kirgizisht Taxhikisht Armenisht Turkmenisht Estonisht
Grupet etnike (1989)	69,8% Sllavët e lindjes 17,5% turkikë 12,7% të tjerë
Besimi	Shteti laik (de jure) Ateizmi shtetëror (de facto)
Nofka	Sovjetik
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Shiko gjithashtu: Qeveria e Bashkimit Sovjetik Republikë socialiste federal njëpartiake (1922–1924) Republikë socialiste federale Leniniste njëpartiake nën një diktaturë totalitare (1924–1927) Republikë socialiste federale Marksiste-Leniniste nën një diktaturë totalitare staliniste[1][2] (1927–1953) Republikë socialiste federale Marksiste-Leniniste parlamentare drejtuese njëpartiake[3] (1953–1990) Republikë gjysmë presidenciale federale[4] (1990–1991)
Udhëheqës
• 1922–1924	Vladimir Lenin[c]
• 1924–1953	Jozef Stalin[d]
• 1953[f]	Georgi Malenkov[e]
• 1953–1964	Nikita Hrushçov[g]
• 1964–1982	Leonid Brezhnev[h]
• 1982–1984	Juri Andropov
• 1984–1985	Konstantin Çernenko
• 1985–1991	Mihail Gorbaçov[i]
Kryetari i shtetit
• 1922–1946 (i pari)	Mihail Kalinin
• 1988–1991 (i fundit)	Mihail Gorbaçov
Head of government
• 1922–1924 (i pari)	Vladimir Lenin
• 1991 (i fundit)	Ivan Silajev
Kuvendi	Kongresi i Sovjetikëve (1922–1936)[j] Suprem Sovjetik< br /> (1936–1991)
• Dhoma e sipërme	Sovjeti i Kombeve (1936–1991) Sovjeti i Republikave (1991)
• Dhoma e ulët	Sovieti i Bashkimit (1936–1991)
Epoka historike	Periudha ndërmjet luftërave • Lufta e Dytë Botërore • Lufta e ftohtë
• Revolucioni i tetorit	7 nëntor 1917
• Traktati i Krijimit	30 dhjetor 1922
• Fundi i Luftës Civile Ruse	16 qershor 1923
• Kushtetuta e parë	31 janar 1924
• Kushtetuta e dytë	5 dhjetor 1936
• Zgjerimi drejt perëndimit	1939–1940
• Lufta e Madhe Patriotike	1941–1945
• Pranimi në OKB	24 tetor 1945
• De-Stalinizimi	25 shkurt 1956
• Kushtetuta e fundit	9 tetor 1977
• Ndarja e Lituanisë	11 mars 1990
• Grusht shteti i gushtit	19–22 gusht 1991
• Marrëveshjet e Belovezhit	8 dhjetor 1991[k]
• Shpërbërja	26 dhjetor 1991[l]
Sipërfaqja
• Gjithsej	22,402,200 km2 (8,649,500 sq mi) (1-rë)
• Sipërfaqja ujore	2,767,198 km2 (1,068,421 sq mi)
• Ujë (%)	12.3
Popullsia
• 1989 census	286,730,819[5] (3-të)
• Dendësia	12.7/km2 (32.9/sq mi)
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 1990
• Gjithsej	$2.7 trillion[6] (2-të)
• Për kokë banori	$9,000
PBB (zyrtare)	Përllogaritje 1990
• Gjithsej	$2.7 trillion[6] (2-të)
• Për kokë banori	$9,000 (28th)
Monedha	Rubla sovjetik (Rbl) (SUR)
Të dhëna të tjera
Gini (1989)	0.275 i ulët
IZHNJ (1990 formula)	0.920[7] shumë i lartë
Zona kohore	(UTC+2 te +12)
Ana e drejtimit të makinës	right
Prefiksi telefonik	+7
Kodi ISO 3166	SU
Kodi i internetit TLD	.su[m]
Paraprirë nga Pasuar nga 1922: RSFS Ruse RSS Ukraina RSS Bjellorusia Transcaucasian SFSR 1924: Bukharan SSR Khorezm SSR 1939: Polonia (pjesë) 1940: Finlanda (pjesë) Rumani (pjesë) Estonia Letonia Lituania 1944: Tëvaja 1945: Gjermania (pjesë) Japonia (pjesë) 1946: Çekosllovakia (pjesë) 1990: Lithania 1991: Gjeorgjia Estonia Letonia Ukraina Moldavia Kirgizistani Uzbekistani Taxhikistani Armenia Azerbajxhani Turkmenistani Bjellorusia Rusia Kazakistani

Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike (shkurt BRSS, rusisht: Союз Советских Социалистических Республик, СССР, tr.: Sojuz Sovjeckih Socialistiçeskih Respublik, SSSR), i njohur edhe si Bashkimi Sovjetik^[8] (rusisht: Советский Союз, tr.: Sovjecki Sojuz), ishte sipas kushtetutës shtet socialist që shtrihej në Euroazi prej vitit 1922 deri më 1991. Sidoqoftë, me përjashtim të disa periudha kalimtare (në veçanti pas vdekjes së Leninit më 1924 dhe të Stalinit më 1953), Bashkimi Sovjetik ishte de facto diktaturë proletariati, me pushtet të përqendruar rreth Sekretarit të Përgjithshëm të Partisë Komuniste, që u bë parakusht për udhëheqje të vendit.

Dalë nga Perandoria Ruse pas Revolucionit Rus të 1917-ës dhe Luftës Civile Ruse (1918-1921), BRSS-ja ishte bashkim i disa republikave sovjetike, por sinekdoka Rusi — njësia federale më e madhe dhe mbizotëruese — vazhdoi të përdorej përgjatë gjithë ekzistencës së shtetit. Kufijtë gjeografikë të BRSS-së ndryshuan me kohë, por pas aneksimeve madhore territoriale të vendeve baltike, Polonisë dhe Besarabisë, si dhe territoreve të tjera gjatë Luftës së Dytë Botërore, prej 1945 deri në shpërbërje, kufijtë përputheshin me ata të Rusisë së vonë perandorake, me përjashtim të Polonisë, gati gjithë Finlandës dhe Alaskës. Bashkimi Sovjetik shërbeu si model parësor për shtete të ardhshme komuniste gjatë Luftës së Ftohtë; qeverisja dhe organizimi politik i vendit përkufizoheshin nga partia e vetme politike, Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik.

Prej 1945 deri në shpërbërje më 1991 — periudha e njohur si Lufta e Ftohtë — Bashkimi Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës ishin dy superfuqitë botërore që mbizotëruan agjendën botërore të politikave ekonomike, punëve të jashtme, operacioneve ushtarake, këmbimeve kulturore, përparimeve shkencore, përfshirë këtu edhe nisjen e eksplorimit të gjithësisë, si dhe garave sportive (olimpiadave dhe kampionateve të ndryshme botërore).

Themeluar fillimisht si bashkim i katër republikave sovjetike socialiste, BRSS-ja u nda në 15 "republika bashkimi" më 1956: RSS Armene, RSS Azerbajxhanase, RSS Bjelloruse, RSS Estoneze, RSS Gjeorgjiane, RSS Kazake, RSS Kirgize, RSS Letoneze, RSS Lituaneze, RSS Moldave, RSFS Ruse, RSS Taxhike, RSS Ukrainase, dhe RSS Uzbeke. (Prej aneksimit të RSS Estoneze më 6 gusht 1940 deri në riorganizimit e RSS Karelo-Finlandeze në RASS Kareliane më 16 korrik 1956, numri i "republikave të bashkimit" ishte 16.)

Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

1. ^ Hough, Jerry F. "The 'Dark Forces,' the Totalitarian Model, and Soviet History." The Russian Review, vol. 46, no. 4, 1987, pp. 397–403
2. ^ Bergman, Jay. "Was the Soviet Union Totalitarian? The View of Soviet Dissidents and the Reformers of the Gorbachev Era." Studies in East European Thought, vol. 50, no. 4, 1998, pp. 247–281.
3. ^ "Crises in the USSR: Are the Constitutional and Legislative Changes Enough". Cornell International Law Journal (në anglisht). 23 (2). Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2022. Marrë më 24 prill 2022.
4. ^ "Law of the USSR of March 14, 1990 N 1360-I 'On the establishment of the office of the President of the USSR and the making of changes and additions to the Constitution (Basic Law) of the USSR'" (në anglisht). Garant.ru. Arkivuar nga origjinali më 10 tetor 2017. Marrë më 12 korrik 2010.
5. ^ Almanaque Mundial 1996, Editorial América/Televisa, Mexico, 1995, pages 548–552 (Demografía/Biometría table).
6. ^ ^{a b} "GDP – Million – Flags, Maps, Economy, Geography, Climate, Natural Resources, Current Issues, International Agreements, Population, Social Statistics, Political System" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 qershor 2018. Marrë më 29 gusht 2018.
7. ^ "Human Development Report 1990" (PDF) (në anglisht). HDRO (Zyra e Raportit të Zhvillimit Njerëzor) Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim. janar 1990. fq. 111. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 7 shkurt 2019. Marrë më 1 shtator 2020.
8. ^ Union of Soviet Socialist Republics. Britannica