Finlanda

Republika finlandeze
'Suomen tasavalta (Finlandisht) Republiken Finland (Suedisht)
Flamuri Stema
Himni kombëtar: Maamme (Finlandisht) Vårt land (Suedisht) (Shqip: "Toka Jonë")     Kryeqyteti Helsinki Qyteti më i madh Helsinki Gjuha zyrtare finlandishtja, suedishtja Forma e qeverisë Republikë parlamentare President Sauli Niinistö Kryeministër Petteri Orpo Pavarësia 6 dhjetor 1917 Sipërfaqja Vëndi i 65-të 338,455 km² Popullsia  • totale  • dendësia Vëndi i 116-të 5,614,571 (2023) 17 banorë/km² PBB (2022)  • totale  • për banor $321.2 miliard[1] $58,010[1] IZHNJ (2021) 0.940[2] Monedha Euro (€) (EUR) Zona kohore  • në verë UTC+2 (EET) UTC+3 (EEST) Kodi i internetit .fi Targat e automjeteve FIN Prefiksi telefonik ++358

Finlanda (Finlandisht: Suomi; suedisht: Finland), zyrtarisht Republika e Finlandës (finlandisht: Suomen tasavalta; suedisht: Republiken Finland) është një vend nordik në Evropën Veriore. Kufizohet me Suedinë në veriperëndim, Norvegjinë në veri dhe Rusinë në lindje, me Gjirin e Bothnias në perëndim dhe Gjirin e Finlandës në jug, përballë Estonisë. Finlanda mbulon një sipërfaqe prej 338,455 kilometra katrorë me një popullsi prej 5.6 milionë banorësh. Helsinki është kryeqyteti dhe qyteti më i madh. Shumica dërrmuese e popullsisë janë finlandezë etnikë. Finlandishtja dhe suedishtja janë gjuhët zyrtare, suedishtja është gjuha amtare e 5.2% të popullsisë.^[3]

Finlanda u banua për herë të parë rreth vitit 9000 p.e.s. pas Periudhës së Fundit të Akullnajave.^[4] Epoka e Gurit prezantoi disa stile dhe kultura të ndryshme qeramike. Epoka e bronzit dhe epoka e hekurit u karakterizuan nga kontaktet me kulturat e tjera në Fennoscandia dhe rajonin e Baltikut.^[5] Nga fundi i shekullit të 13-të, Finlanda u bë pjesë e Suedisë si pasojë e Kryqëzatave Veriore. Në vitin 1809, si rezultat i Luftës Finlandeze, Finlanda u bë pjesë e Perandorisë Ruse si Dukati i Madh i Finlandës, gjatë së cilës arti finlandez lulëzoi dhe filloi të përhapet ideja e pavarësisë. Në vitin 1906, Finlanda u bë shteti i parë evropian që dha të drejtën universale të votës dhe i pari në botë që u dha të gjithë qytetarëve të rritur të drejtën për të kandiduar për poste publike.^{[6][note 1]} Pas Revolucionit Rus të vitit 1917, Finlanda shpalli pavarësinë nga Rusia. Në vitin 1918, shteti i ri u nda nga Lufta Civile Finlandeze. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Finlanda luftoi Bashkimin Sovjetik në Luftën e Dimrit dhe Luftën e Vazhdimit, dhe Gjermaninë Naziste në Luftën e Laplandës. Më pas humbi pjesë të territorit të saj, por ruajti pavarësinë e saj.

Finlanda mbeti kryesisht një vend agrar deri në vitet 1950. Pas Luftës së Dytë Botërore, ajo u industrializua me shpejtësi dhe zhvilloi një ekonomi të përparuar, ndërkohë që ndërtoi një shtet të mirëqenies së gjerë të bazuar në modelin nordik; Vendi shpejt gëzoi një prosperitet të gjerë dhe të ardhura të larta për frymë.^[7] Gjatë Luftës së Ftohtë, Finlanda miratoi një politikë zyrtare neutraliteti. Finlanda u bashkua me Bashkimin Evropian më 1995, Eurozona në fillimin e saj më 1999 dhe NATO më 2023. Finlanda performon shumë në metrikë të performancës kombëtare, duke përfshirë arsimin, konkurrencën ekonomike, liritë civile, cilësinë e jetës dhe zhvillimin njerëzor.^{[8][9][10][11]}

1. ^ ^{a b} "World Economic Outlook Database April 2022". IMF.org (në anglisht). Fondi Monetar Ndërkombëtar. Marrë më 19 qershor 2022.
2. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (në anglisht). Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin. 8 shtator 2022. Marrë më 8 shtator 2022.
3. ^ "Språk i Finland" [Gjuha në Finlandë]. Institute for the Languages of Finland (në suedisht).
4. ^ Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet (në finlandisht). Helsinki: Gaudeamus. fq. 23. ISBN 978-952-495-363-4.
5. ^ Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet (në finlandisht). Helsinki: Gaudeamus. fq. 339. ISBN 978-952-495-363-4.
6. ^ Parliament of Finland. "History of the Finnish Parliament". eduskunta.fi (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 6 dhjetor 2015.
7. ^ "Finland" (në anglisht). Fondi Monetar Ndërkombëtar. Marrë më 17 prill 2013.
8. ^ "Finland: World Audit Democracy Profile". WorldAudit.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 tetor 2013.
9. ^ "Tertiary education graduation rates—Education: Key Tables from OECD". OECD iLibrary (në anglisht). 14 qershor 2010. doi:10.1787/20755120-table1. Arkivuar nga origjinali më 30 prill 2011. Marrë më 6 mars 2011.
10. ^ "Her er verdens mest konkurransedyktige land—Makro og politikk" (në anglisht). E24.no. 9 shtator 2010. Arkivuar nga origjinali më 14 tetor 2010. Marrë më 6 mars 2011.
11. ^ "The 2009 Legatum Prosperity Index" (në anglisht). Prosperity.com. Arkivuar nga origjinali më 29 tetor 2009. Marrë më 4 shkurt 2010.

Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "note", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="note"/>