Izraeli

Shteti i Izraelit מְדִינַת יִשְׂרָאֵל‎ (Hebraisht) دَوْلَة إِسْرَائِيل‎ (Arabisht)
Flamuri Stema
Himni: הַתִּקְוָה (Hatīkvāh; "Shpresa")
Shfaq globin Harta e Izraleit (Vija e Gjelbër) Izraeli brenda kufijve të njohur ndërkombëtarisht të treguar me ngjyrë të gjelbër të errët; territoret e pushtuara nga Izraeli tregohen me jeshile të hapur
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh	Jeruzalemi (njohje e kufizuar)[fn 1][fn 2] 31°47′N 35°13′E / 31.783°N 35.217°E / 31.783; 35.217
Gjuha zyrtare	Hebraisht
Recognized language	Arabisht[fn 3]
Grupet etnike (2022)[11]	73.6% Jehudët 21.1% Arabët 5.3% të tjerë
Nofka	Izraelit
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Republika parlamentare unitare
• Presidenti	Isaac Herzog
• Kryeministri	Benjamin Netanyahu
• Kryetari i Knesset	Amir Ohana
• Shefi i Drejtësisë	Esther Hayut
Kuvendi	Knesset
Pavarësia jashtë Palestinës Britanike
• Shpallja	14 maj 1948
• Pranimi në Kombet e Bashkuara	11 maj 1949
• Ligjet Themelore	1958–2018
Sipërfaqja
• Gjithsej	20,770–22,072 km2 (8,019–8,522 sq mi)[a] (149th)
• Ujë (%)	2.71 (2015)[12]
Popullsia
• Përllogaritje 2024	[13][fn 4] (91-të)
• 2008 census	7,412,200[14][fn 4]
• Dendësia	443/km2 (1,147.4/sq mi) (29-të)
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 2023
• Gjithsej	$534 miliardë[15] (48-të)
• Për kokë banori	$54,997[15] (29-të)
PBB (zyrtare)	Përllogaritje 2023
• Gjithsej	$539 billion[15] (29-të)
• Për kokë banori	$55,536[15] (13th)
Monedha	Shekel të reja (₪) (ILS)
Të dhëna të tjera
Gini (2018)	34.8[fn 4][16] i mesëm
IZHNJ (2021)	0.919[17] shumë i lartë · 22nd
Zona kohore	UTC+2:00 (IST)
• Verës	UTC+3:00 (IDT)
Formati i datës	יי-חח-שששש (AM) dd-mm-yyyy (CE)
Ana e drejtimit të makinës	right
Prefiksi telefonik	+972
Kodi ISO 3166	IL
Kodi i internetit TLD	.il
^ 20,770 km2 është brenda Vija e Gjelbër. 22,072 km2 përfshin Lartësitë e Golanit të pushtuar (c. 1,200 km2 (460 sq mi)) dhe Jeruzalemin Lindor (c. 64 km2 (25 sq mi))

Izraeli (hebraisht: יִשְׂרָאֵל Yīsrāʾēl, arabisht: إِسْرَائِيل ʾIsrāʾīl), zyrtarisht Shteti i Izraelit (מְדִינַת יִשְׂרָאֵל Medīnat Yīsrāʾēl; دَوْلَة إِسْرَائِيل Dawlat Isrāʾīl), është një vend në Azinë Perëndimore. Kufizohet me Libanin në veri, me Sirinë në verilindje, me Jordaninë në lindje, me Detin e Kuq në jug, me Egjiptin në jugperëndim, me Detin Mesdhe në perëndim dhe me territoret palestineze - Bregu Perëndimor në lindje dhe Rripi i Gazës përgjatë jugperëndimit. Tel Aviv është qendra ekonomike dhe teknologjike e vendit, ndërsa selia e qeverisë është në kryeqytetin e shpallur të Jeruzalemit, megjithëse sovraniteti izraelit mbi Jerusalemin Lindor nuk njihet ndërkombëtarisht.

Pas pavarësisë së saj, Izraeli u përfshi pothuajse menjëherë në konflikt me pesë shtetet fqinje arabe, ushtritë e të cilëve filluan të hyjnë në zonën e ish Palestinës së Detyrueshme më 15 maj, duke filluar Luftën Arabo-Izraelite të vitit 1948. Në fillim të vitit të ardhshëm, Marrëveshjet e Armëpushimit të vitit 1949 e lanë Izraelin nën kontrollin e mbi një të tretës më shumë territor nga sa kërkonte plani i ndarjes, pa krijuar asnjë shtet të pavarur arab. Gjatë të dy fazave të luftës së Palestinës 1948, mbi 700,000 arabë palestinezë u dëbuan ose u larguan nga territori izraelit në Bregun Perëndimor, Gaza dhe vendet fqinje arabe, me më pak se 150,000 arabë palestinezë të mbetur brenda Izraelit. Gjatë dhe menjëherë pas luftës, rreth 260,000 hebrenj emigruan ose u larguan nga bota arabe në Izrael.^{[18][fn 5]} Praktikat e Izraelit në pushtimin e territoreve palestineze, pushtimi më i gjatë ushtarak në historinë moderne, kanë tërhequr dënimin ndërkombëtar për shkeljen e të drejtave të njeriut të palestinezëve, duke përfshirë akuzat për aparteid.^[19] Izraeli renditet i 29-ti në GDP dhe i 13-ti në PBB për frymë.^[20]

1. ^ "Foreign Ministry statement regarding Palestinian-Israeli settlement". www.mid.ru (në anglisht). 6 prill 2017.
2. ^ "Czech Republic announces it recognizes West Jerusalem as Israel's capital". The Jerusalem Post (në anglisht). 6 dhjetor 2017. Marrë më 6 dhjetor 2017. The Czech Republic currently, before the peace between Israel and Palestine is signed, recognizes Jerusalem to be in fact the capital of Israel in the borders of the demarcation line from 1967." The Ministry also said that it would only consider relocating its embassy based on "results of negotiations.
3. ^ "Honduras recognizes Jerusalem as Israel's capital". The Times of Israel (në anglisht). 29 gusht 2019.
4. ^ "Guatemala se suma a EEUU y también trasladará su embajada en Israel a Jerusalén" [Guatemala bashkohet me SHBA-në, gjithashtu do të zhvendosë ambasadën në Jeruzalem]. Infobae (në spanjisht). 24 dhjetor 2017. Ambasada e Guatemalës ndodhej në Jerusalem deri në vitet 1980, kur u zhvendos në Tel Aviv.
5. ^ "Nauru recognizes J'lem as capital of Israel". Israel National News (në anglisht). 29 gusht 2019.
6. ^ "Trump Recognizes Jerusalem as Israel's Capital and Orders U.S. Embassy to Move". The New York Times (në anglisht). 6 dhjetor 2017. Marrë më 6 dhjetor 2017.
7. ^ The Legal Status of East Jerusalem (PDF) (në anglisht), Norwegian Refugee Council, dhjetor 2013, fq. 8, 29
8. ^ "Arabic in Israel: an official language and a cultural bridge". Israel Ministry of Foreign Affairs (në anglisht). 18 dhjetor 2016. Marrë më 8 gusht 2018.
9. ^ "Israel Passes 'National Home' Law, Drawing Ire of Arabs". The New York Times (në anglisht). 19 korrik 2018.
10. ^ Lubell, Maayan (19 korrik 2018). "Israel adopts divisive Jewish nation-state law". Reuters (në anglisht).
11. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura population_stat2022
12. ^ "Surface water and surface water change" (në anglisht). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Marrë më 11 tetor 2020.
13. ^ "Home page" (në anglisht). Israel Central Bureau of Statistics. Marrë më 29 dhjetor 2022.
14. ^ Population Census 2008 (PDF) (Reportazh) (në anglisht). Israel Central Bureau of Statistics. 2008. Marrë më 27 dhjetor 2016.
15. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database" (në anglisht). Fondi Monetar Ndërkombëtar}. prill 2023. Marrë më 8 korrik 2023.
16. ^ "Income inequality". data.oecd.org (në anglisht). OECD. Marrë më 29 qershor 2020.
17. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 8 shtator 2022. Marrë më 8 shtator 2022.
18. ^ ^{a b} Fischbach 2008, f. 26–27.
19. ^ Totten, S. (2017). Last Lectures on the Prevention and Intervention of Genocide. Routledge Studies in Genocide and Crimes against Humanity (në anglisht). Taylor & Francis. fq. 64. ISBN 978-1-315-40976-4. Marrë më 2023-03-31.
20. ^ "Israel and the IMF". IMF (në anglisht). Marrë më 2023-11-03.

Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "fn", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="fn"/>