Lituania

Republika e Lituanisë Lietuvos Respublika
Flamuri Stema
Himni: Tautiška giesmė "Himni kombëtar"
Vendndodhja e Lituanisë (jeshile e errët)
Kryeqyteti	Vilnius 54°41′N 25°19′E / 54.683°N 25.317°E / 54.683; 25.317
Qyteti më i madh	kryeaytet
Gjuhët zyrtare	Lituanisht[1]
Grupet etnike (2023[2])	83.6% Lituanezë 6.4% Polakë 5.1% Rusë 1.7% Bjellorusë 1.6% Ukrainasë 1.6% të tjerë
Besimi (2021[3])	79.4% Krishterimi 74.2% Katolicizimi 5.2% krishterë të tjerë 6.1% jo fetarë 0.8% të tjerë 13.7% nuk janë përgjigjur
Nofka	Lituanezë
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Republikë unitare gjysmë presidenciale
• Presidenti	Gitanas Nausėda
• Kryeministri	Ingrida Šimonytė
• Kryetari i Seimas	Viktorija Čmilytė-Nielsen
Kuvendi	Seimas
Formimi
• Përmendur së pari	9 mars 1009
• Dukati i Madh	1236
• Kurorëzimi i Mindaugas	6 korrik 1253
• Bashkimi me Poloninë	2 shkurt 1386
• Komonuelthi u krijua	1 korrik 1569
• U nda	24 tetor 1795
• Rikthimi i Pavarësisë	16 shkurt 1918
• Rikuperohet Pavarësia	11 mars 1990
• U bashkua me BE	1 maj 2004
Sipërfaqja
• Gjithsej	65,300 km2 (25,200 sq mi) (121st)
• Ujë (%)	1.98 (2015)[4]
Popullsia
• Përllogaritje 2024	2,870,191[5] (135th)
• Dendësia	44/km2 (114.0/sq mi) (138th)
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 2024
• Gjithsej	$144.261 billion[6] (88th)
• Për kokë banori	$52,200[6] (39th)
PBB (zyrtare)	Përllogaritje 2024
• Gjithsej	$85.999 billion[6] (78th)
• Për kokë banori	$31,118[6] (40th)
Monedha	Euro (€) (EUR)
Të dhëna të tjera
Gini (2022)	36.2[7] i mesëm
IZHNJ (2021)	0.875[8] shumë i lartë · 35th
Zona kohore	UTC+2 (EET)
• Verës	UTC+3 (EEST)
Formati i datës	yyyy-mm-dd (CE)
Ana e drejtimit të makinës	right
Prefiksi telefonik	+370
Kodi i internetit TLD	.lta
Faqja zyrtare lithuania.lt
.eu gjithashtu përdoret, pasi ndahet me shtetet e tjera anëtare të Bashkimit Evropian.

Lituania (lituanisht: Lietuva), zyrtarisht Republika e Lituanisë (lituanisht: Lietuvos Respublika), është një shtet në Europën Veriore. Ajo është një nga tre shtetet baltike, dhe shtrihet në bregun lindor të Detit Baltik. Ajo kufizohet nga Letonia në veri, Bjellorusia në lindje dhe në jug, Polonia në jug, dhe Provinca e Kaliningradit (një eksklave ruse) në jugperëndim me një kufi detar me Suedinë në perëndim. Lituania ka një popullsi prej 2.9 milion banorë (2015), dhe kryeqyteti i saj dhe qyteti më i madh është Vilnius. Lituanezët janë një popull baltik. Gjuha zyrtare, lituanishtja, së bashku me letonishten, janë dy gjuhët e vetme të gjalla të degës baltike, të familjes së gjuhëve indo-evropiane.

Për shekuj me radhë, brigjet juglindore të Detit Baltik janë banuar nga fise të ndryshme baltike. Në vitet 1230, tokat lituaneze u bashkuan nga Mindaugas, i cili formoi Mbretërinë e Lituanisë më 6 korrik 1253. Gjatë shekullit të 14-të, Dukati i Madh i Lituanisë ishte shteti më i madh në Europë.^[9] Në vitin 1386, Dukati i Madh hyri në një bashkim personal de facto me Kurorën e Mbretërisë së Polonisë. Të dy sferat u bashkuan në Komonuelthin Polako-Lituanez dy-konfederal më 1569, duke formuar një nga shtetet më të mëdha dhe më të begatë në Evropë. Komonuelthi zgjati më shumë se dy shekuj, derisa vendet fqinje e shpërbënë gradualisht midis 1772 dhe 1795, me Perandorinë Ruse që aneksoi pjesën më të madhe të territorit të Lituanisë. Kur Lufta e Parë Botërore po i afrohej fundit, më 16 shkurt 1918 u nënshkrua Akti i Pavarësisë së Lituanisë, duke deklaruar krijimin e një shteti sovran të Lituanisë. Në Luftën e Dytë Botërore, Lituania u pushtua nga Bashkimi Sovjetik, më pas nga Gjermania Naziste, përpara se të ripushtohej nga sovjetikët në vitin 1944. Rezistenca e armatosur lituaneze ndaj pushtimit sovjetik zgjati deri në fillim të viteve 1950. Më 11 mars 1990, një vit para shpërbërjes formale të Bashkimit Sovjetik, Lituania u bë republika e parë sovjetike që u shkëput kur shpalli rivendosjen e pavarësisë së saj.

Lituania është një vend i zhvilluar me të ardhura të larta, ekonomi të avancuar, duke u renditur në vendin e 35-të në Indeksin e Zhvillimit Njerëzor. Lituania është anëtare e Bashkimit Evropian, Këshillit të Evropës, Eurozonës, Bankës Nordike të Investimeve, Marrëveshjes Schengen, NATO-s dhe OECD-së. Ajo gjithashtu merr pjesë në formatin e bashkëpunimit rajonal Nordic-Baltic Eight (NB8).

1. ^ Lithuania's Constitution of 1992 with Amendments through 2019 (PDF) Constitute Project
2. ^ Rodiklių duomenų bazė - Oficialiosios statistikos portalas osp.stat.gov.lt
3. ^ "Population by religious community indicated, municipalities (2021)" (në lituanisht). Statistics Lithuania. Marrë më 2 janar 2022.
4. ^ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Marrë më 2020-10-11. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
5. ^ "Pradžia – Oficialiosios statistikos portalas". osp.stat.gov.lt. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
6. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Lithuania)". International Monetary Fund. 10 tetor 2023. Marrë më 11 tetor 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
7. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income" (në anglisht). Eurostat. Arkivuar nga origjinali më 9 tetor 2020. Marrë më 22 qershor 2022.
8. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 8 shtator 2022. Marrë më 8 shtator 2022.
9. ^ Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). A history of Eastern Europe: crisis and change (në anglisht). Routledge. fq. 122. ISBN 978-0-415-16111-4.