Norvegjia

Mbretëria e Norvegjisë Kongeriket Norge (Bokmål) Kongeriket Noreg (Nynorsk)
Flamuri Stema
Himni: Ja, vi elsker dette landet (Shqip: "Po, ne e duam këtë vend") Himni mbretëror: Kongesangen (Shqip. "Kënga e Mbretit")
Shfaq globin Shfaq hartën e Evropës Shfaq territoret dhe varësitë përtej detit
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh	Oslo 59°56′N 10°41′E / 59.933°N 10.683°E / 59.933; 10.683
Gjuhët zyrtare	Norvegjisht Sámi[1]
Gjuhët e njohura kombëtare	Kven Romani
Besimi (2021)[2][3]	74.9% Krishterimi 68% Kisha e Norvegjisë 6.9% krishterë të tjerë 21.2% pa fe 3.1% Islami 0.8% të tjerë
Nofka	Norvegjez
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Monarkia kushtetuese parlamentare unitare
• Monark	Harald V
• Kryeministri	Jonas Gahr Støre
• President i Storting	Masud Gharahkhani
• Shefi i Drejtësisë	Toril Marie Øie
Kuvendi	Storting
Historia
• Shteti vendosi bashkimin paraprak	872
• Mbretëria e Vjetër e Norvegjisë (Peak extent)	1263
• Bashkimi i Kalmarit	1397
• Danimarka–Norvegjia	1524
• Ri-krijimi i shtetit[4]	25 shkurt 1814
• Kushtetuta	17 maj 1814
• Bashkimi mes Suedisë dhe Norvegjisë	4 nëntor 1814
• Shpërbërja e bashkimit midis Norvegjisë dhe Suedisë	7 qershor 1905
Sipërfaqja
• Gjithsej	385,207 km2 (148,729 sq mi)[5] (61stb)
• Ujë (%)	5.32 (2015)[6]
Popullsia
• Përllogaritje 2024	5,550,203[7] (118th)
• Dendësia	14.4/km2 (37.3/sq mi) (213th)
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 2024
• Gjithsej	$461.107 billion[8] (51st)
• Për kokë banori	$82,832[8] (8th)
PBB (zyrtare)	Përllogaritje 2024
• Gjithsej	$526.951 billion[8] (27th)
• Për kokë banori	$94,660[8] (3rd)
Monedha	Krone norvegjeze (NOK)
Të dhëna të tjera
Gini (2020)	25.3[9] i ulët
IZHNJ (2022)	0.966[10] shumë i lartë · 2nd
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës	UTC+2 (CEST)
Formati i datës	dd.mm.yyyy
Ana e drejtimit të makinës	djathtas
Prefiksi telefonik	+47
Kodi i internetit TLD	.nod

Norvegjia (Bokmål: Norge, Nynorsk: Noreg), zyrtarisht Mbretëria e Norvegjisë, është një vend nordik në Evropën Veriore, i vendosur në Gadishullin Skandinav. Ishulli i largët Arktik i Jan Mayen dhe arkipelagu i Svalbard janë gjithashtu pjesë të Norvegjisë.^[a] Ishulli Bouvet, i vendosur në Subantarktik, është një vartësi; Norvegjia pretendon gjithashtu territoret e Antarktikut të ishullit Pjetër I dhe Tokës së Mbretëreshës Maud. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh në Norvegji është Oslo.

Vendi kufizohet nga Suedia në lindje, Finlanda dhe Rusia në verilindje dhe ngushticën Skagerrak në jug. Norvegjia ka një vijë bregdetare të gjerë përballë Oqeanit Atlantik të Veriut dhe Detit Barents. Si një shtet unitar me një monarki kushtetuese, Norvegjia e ndan pushtetin shtetëror midis parlamentit, kabinetit dhe gjykatës së lartë, siç përcaktohet nga kushtetuta e vitit 1814. Mbretëria e bashkuar e Norvegjisë u krijua në vitin 872 si një bashkim i mbretërive të vogla dhe ka ekzistuar vazhdimisht për 1,151-1,152 vjet. Nga viti 1537 deri në 1814, Norvegjia ishte pjesë e Danimarkës-Norvegjisë dhe, nga 1814 deri në 1905, ishte në një bashkim personal me Suedinë. Norvegjia ishte neutrale gjatë Luftës së Parë Botërore, dhe në Luftën e Dytë Botërore deri në prill 1940 kur u pushtua nga Gjermania Naziste deri në fund të luftës.

Norvegjia ka nënndarje administrative dhe politike në dy nivele: qarqe dhe komuna. Norvegjia është një anëtare themeluese e Kombeve të Bashkuara, NATO-s, Shoqatës Evropiane të Tregtisë së Lirë, Këshillit të Evropës, Traktatit të Antarktidës dhe Këshillit Nordik; anëtare e Zonës Ekonomike Evropiane, OBT-së dhe OECD-së; dhe një pjesë të Zonës Shengen.

Norvegjia ruan modelin nordik të mirëqenies me kujdes shëndetësor universal dhe një sistem gjithëpërfshirës të sigurimeve shoqërore, dhe vlerat e saj janë të rrënjosura në idealet egalitare.^[12] Shteti norvegjez ka pozicione të mëdha pronësie në sektorët kryesorë industrialë, duke pasur rezerva të gjera të naftës, gazit natyror, mineraleve, lëndës drusore, ushqimeve të detit dhe ujit të freskët. Industria e naftës përbën rreth një të katërtën e produktit të brendshëm bruto (PBB) të vendit.^[13] Në bazë për frymë, Norvegjia është prodhuesi më i madh në botë i naftës dhe gazit natyror jashtë Lindjes së Mesme.^[14][15] Vendi ka të ardhurat e katërta dhe të teta më të larta për frymë në botë në listën e Bankës Botërore dhe FMN-së, respektivisht.^[16] Ajo ka fondin më të madh të pasurisë sovrane në botë, me një vlerë prej 1.3 trilion dollarësh.^[17][18]

1. ^ "Offisiell status for samisk" (në anglisht). Language Council of Norway. Arkivuar nga origjinali më 15 gusht 2023. Marrë më 19 gusht 2021.
2. ^ Church of Norway Arkivuar 16 qershor 2021 tek Wayback Machine Statistics Norway 15 June 2021
3. ^ Members of religious and life stance communities outside the Church of Norway, by religion/life stance. Arkivuar 6 dhjetor 2022 tek Wayback Machine Statistics Norway 27 September 2021
4. ^ "The Re-establishing of a Norwegian State". regjeringen.no (në anglisht). 5 korrik 2020. Arkivuar nga origjinali më 18 prill 2017. Marrë më 17 prill 2017.
5. ^ "Arealstatistics for Norway 2019" (në anglisht). Kartverket, mapping directory for Norway. 20 dhjetor 2019. Arkivuar nga origjinali më 8 qershor 2019. Marrë më 1 mars 2020.
6. ^ "Surface water and surface water change" (në anglisht). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Arkivuar nga origjinali më 24 mars 2021. Marrë më 11 tetor 2020.
7. ^ "Population, 2024-01-01" (në anglisht). Statistics Norway. 1 janar 2024. Arkivuar nga origjinali më 4 maj 2021. Marrë më 24 shkurt 2024.
8. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Norway)". www.imf.org (në anglisht). International Monetary Fund. 16 prill 2024. Arkivuar nga origjinali më 16 prill 2024. Marrë më 16 prill 2024.
9. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu (në anglisht). Eurostat. Arkivuar nga origjinali më 9 tetor 2020. Marrë më 22 qershor 2022.
10. ^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 13 mars 2024. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 13 mars 2024. Marrë më 13 mars 2024.
11. ^ National Research Council (U.S.). Polar Research Board (1986). Antarctic treaty system: an assessment (në anglisht). National Academies Press. ISBN 978-0309036405. Marrë më 24 korrik 2011.
12. ^ "Norwegian Society / Living in Norway". Study in Norway (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 mars 2018. Marrë më 21 mars 2018.
13. ^ "Statistics Norway raises '07 GDP outlook, cuts '08". Reuters (në anglisht). 6 shtator 2007. Arkivuar nga origjinali më 22 shtator 2020. Marrë më 8 mars 2009.
14. ^ "Country Comparison :: Crude oil – production". CIA – The World Factbook (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 7 mars 2017. Marrë më 16 mars 2016.
15. ^ "Country Comparison :: Natural gas – production". CIA – The World Factbook (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 15 mars 2016. Marrë më 16 mars 2016.
16. ^ "The World's Richest Countries". forbes.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 31 janar 2018. Marrë më 12 dhjetor 2014.
17. ^ Holter, Mikael (27 qershor 2017). "The World's Biggest Wealth Fund Hits $1 Trillion". Bloomberg L.P. (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 19 shtator 2017. Marrë më 19 shtator 2017.
18. ^ Meredith, Sam (31 janar 2023). "Norway's gigantic sovereign wealth fund loses a record $164 billion, citing 'very unusual' year". CNBC (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 26 prill 2023. Marrë më 26 prill 2023.

Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>