Back Salvador Allende Afrikaans Salvador Allende AN سلفادور أليندي Arabic سلفادور اليندى ARZ Salvador Allende AST Salvador Alyende Azerbaijani Сальвадор Альенде Bashkir Сальвадор Альендэ Byelorussian Сальвадор Альендэ BE-X-OLD Салвадор Алиенде Bulgarian
Salvador Allende Guillermo Gossens (spanjisht: [salβaðoɾ aʝende ɣosens]; 26 qershor 1908 - 11 shtator 1973) ishte një mjek kilian dhe politikan, i njohur si marksisti i parë me postin e presidentit të një vendi të Amerikës Latine si pasojë e zgjedhjeve të lira.[1]
Përfshirja e Allende në jetën politike kiliane shtrihet në një periudhë prej gati dyzet vjet. Si një anëtar i Partisë Socialiste, ai ishte një senator, deputet dhe ministër. Ai kandidoi pa sukses për presidencën në zgjedhjet e 1952, 1958, dhe 1964. Në vitin 1970, ai fitoi presidencën në një garë të ngushtë midis tre kandidateve. Ai u zgjodh në një balotazh nga Kongresi pasi asnjë kandidat nuk fitoi shumicën e votave.
Si president, Allende promovoi një politikë të nacionalizimit të industrive dhe kolektivizimit. Për shkak të politikave që inicioi dhe faktorëve të tjerë, marrëdhëniet e tij me pushtetin legjislativ dhe gjyqësor u bënë gjithnjë e më të vështira. Një shumicë e qendrës së djathtë duke përfshirë Kristian Demokratët, përkrahja e të cilëve kishte mundësuar zgjedhjen e Allende, denoncoi sundimin e tij si antikushtetues dhe bëri thirrje për përmbysjen e tij me forcë. Më 11 shtator 1973 ushtria e vendit u aktivizua për të larguar Allende nëpërmjet një grushti shteti të sponsorizuar nga CIA e Shteteve të Bashkuara.[2] Më vonë atë ditë, Allende qëlloi veten me një pushkë AK-47, gjë që u konfirmua dhe në bazë të një hetimi të vitit 2011 të kryer nga një gjykatë kiliane me ndihmën e ekspertëve ndërkombëtarë.[3][4]
Pas eliminimit të Allende, ushtria e gjeneralit Augusto Pinochet nuk pranoi të ktheje autoritetin në qeverinë civile. Si rezultat Kili u sundua nga një diktaturë ushtarake që ishte në pushtet nga 1973 deri 1990, duke i dhënë fund pothuajse 41 viteve të pushtetit demokratik kilian. Junta ushtarake shkriu Kongresin e Kilit dhe filloi një përndjekje të organizuar të mijëra mbështetësve të Allende.