Antartika

Ang Antartika^[1] (mula Griyego: Ανταρκτική, salungat ng Artiko; Kastila: Antártida o Antártica; Ingles: Antarctica) ay ang pinakatimog na kontinente ng Daigdig. Matatagpuan nang halos lubusan sa timog ng Bilog ng Antartiko at napapalibutan ng Katimugang Karagatan, napapalibutan nito ang heograpikong Timog Polo. Ang Antartika ay ang ikalimang pinakamalaking kontinente, na halos doble ang laki ng Australya, at mayroong lawak na 14,200,000 km² (5,500,000 mi kuw). Nakatakip ang karamihan sa Antartika ng yelo, na may promedyong [average] kapal na 1.9 km (1.2 mi).

Sa katamtaman, ang Antartika ay ang pinakamalamig, pinakatuyo, at pinakamahangin sa mga kontinente, at mayroong pinakamataas na elebasyon. Pangunahin itong isang disyertong polo, na may presipitasyon taon-taon na higit sa 200 mm (8 pul) sa dalampasigan at lalo pang mababa sa kalapuaan. Halos 70% ng mga reserba ng tubig-tabang ay elado (nagyelo) doon, na kung matunaw ay mapapataas nito ang ang antas ng dagat ng Daigdig nang halos 60 metro (200 tal). Mayroong tala ang Antartika para sa pinakamababang naisukat na temperatura sa Daigdig, na −89.2 °C (−128.6 °F). Maaaring umabot ng higit 10 °C (50 °F) ang mga temperatura sa mga rehiyon sa baybayin sa tag-init. Kasama sa mga katutubong espesye ng mga hayop ang mga garapata (o mite), nematode (uri ng bulate), penguino, karnerong-dagat, at tardigrade. Ang behetasyon ay binubuo ng tundra.

Maaaring unang nakita ang mga ice shelf (o platapormang yelo) ng Antartika noong 1820, sa ekspedisyong Ruso na pinamunuan nina Fabian Gottlieb von Bellingshausen at Mikhail Lazarev. Sa sumunod na mga dekada, nagkaroon ng karagdagang eksplorasyon ng mga ekspedisyong Pranses, Amerikano, at Britaniko. Nakamit ang unang nakumpirmang paglapag ng isang grupong Norwego noong 1895. Sa unang bahagi ng ika-20 dantaon, naisagawa ang maraming mga ekspedisyon sa loob. Ang Britanikong eksplorador na si Ernest Shackleton ang naging kauna-unahang tao na maabutan ang magnetikong Timog Polo noong 1907, at unang naabutan ang heograpikong Timog Polo noong 1911 ng mga explorador na Norwego.

Sa mga buwan na tag-init, nakatira ang 5,000 katao sa mga istasyon ng pananaliksik, isang bílang na bumababa sa humigit-kumulang na 1,000 sa taglamig. Pinamamahalaan ang Antartika ng humigit-kumulang na 30 bansa, na lahat ay mga kasapi sa Sistemang Tratadong Antartiko noong 1959. Ayon sa mga termino ng tratado, lahat na pinagbabawalan ang aktibidad na pangmilitar, pagmimina, pagsasabog na nukleyar, at ang pagtatapon ng duming nukleyar.

1. ↑ Baybay na "antartika" ayon sa isang lathalain: "Kalusugan at Kalikasan". Balita. 2020-07-18. Nakuha noong 2024-07-28.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)