Matematikang pang-ekonomika

Ang artikulong ito ay nangangailangan ng maayos na salin. (Enero 2014)

Ekonomika
Mga ekonomiya ayon sa rehiyon
Aprika Hilagang Amerika Timog Amerika Asya Europa Oceania
Pangkalahatang mga kategorya
Mikroekonomika Makroekonomika Kasaysayan ng ekonomikong pag-iisip Metodolohiya Mga pakikitungong heterodokso
Mga paraang teknikal
Matematikal Ekonometrika Eksperimental Pambansang pagtutuos
Mga larangan
Pag-aasal Kultural Ebolusyonaryo Paglago Pag-unlad Kasaysayan Pandaigdig Mga sistemang ekonomiko Pangsalapi at ekonomikang pinansiyal Ekonomikang pampubliko at Ekonomika ng kapakanan Kalusugan Edukasyon Kapakanan Populasyon Paggawa Tauhan Pangpamamahala Komputasyonal Negosyo Impormasyon Teoriya ng laro Organisasyong industriyal Batas Pansaka Likas na yaman Pangkapaligiran Ekolohikal Urbano Rural Pangrehiyon Heograpiya
Mga talaan
Mga diyaryo Mga publikasyon Mga kategorya Mga paksa Mga ekonomista
Ang ekonomiya: diwa at kasaysayan
t u b

Ang ekonomiks na pangsipnayan o ekonomiks na pangmatematika (Ingles: mathematical economics) ay ang paglalapat ng mga paraang pangmatematika upang kumatawan ng mga teoriyang pang-ekonomiya at suriin ang mga suliraning hinaharap sa ekonomiks. Nagpapahintulot ito ng pormulasyon at paghango (deribasyon) ng susing mga ugnayan sa isang teoriya na mayroong linaw, pagkapanglahatan, kahigpitan, kapayakan. Ayon sa nakaugalian, ang nilalapat na mga paraan ay tumutukoy sa mga lampas sa payak na heometriya, katulad ng kalkulong diperensiyal at integral, mga diperensiya at mga ekwasyong diperensiyal, alhebra ng matris, at pagpoprogramang pangmatematika^[1] at iba pang mga paraang pangkomputasyon.^[2]

Nagpapahintulot ang matematika sa mga ekonomista na makabuo ng makahulugan at masusubok na mga proposisyon o mungkahi hinggil sa maraming mga paksa na malawak ang nasasakupan at kumplikado na hindi pormal na maipapahayag nang sapat. Bilang karagdagan, ang wika ng matematika ay nagpapahintulot sa mga ekonomista upang makagawa ng malinaw, espesipiko, at positibong mga pag-aangkin hinggil sa mga paksang kontrobersiyal o matututulan na maaaring imposible kapag wala ang paggamit ng matematika.^[3] Ang karamihan ng teoriyang ekonomika ay kasalukuyang ihinaharap sa pamamagitan ng mga modelong pang-ekonomiya na pangmatematika. isang pangkat ng inistiluhan at pinapayak na mga ugnayang pangmatematika na naglilinaw ng mga pagpapalagay at mga kahihinatnan.^[4]

Kabilang sa paggamit o paglalapat na malawakan ang:

• Mga problema ng optimisasyon ayon sa ekilibriyo o pagbabalanse ng layunin, maging ng isang sambahayan man, kompanyang pangnegosyo, o kaya tagagawa ng patakaran
• Ang istatik/hindi gumagalaw (o ekilibriyo) na analisis na pinagmodeluhan ng yunit na ekonomiko (katulad ng sambahayan) o sistemang pang-ekonomiya (katulad ng isang pamilihan o ang ekonomiya) bilang hindi nagbabago
• Estatikang komparatibo (estatikang hambingan) na katulad ng isang pagbabago mula sa isang ekilibriyo papunta sa ibang inudyok ng isang pagbabago sa isa o mas marami pang mga bagay-bagay
• Analisis na dinamiko o masigla, na bumabakas ng mga pagbabago sa loob ng isang sistemang pang-ekonomiya sa paglipas ng panahon, halimbawa na ang magmula sa paglaking pang-ekonomiya.^[1][5][6]

Ang pormal na pagmomodelong ekonomiko ay nagsimula sa loob ng ika-19 daantaon sa pamamagitan ng paggamit ng kalkulong diperensiyal upang katawanin at ipaliwanag ang gawi na pang-ekonomiya, katulad ng maksimisasyon o lalong pagpapataas ng utilidad (paggamit), isang maagang pang-ekonomiyang paggamit ng optimisasyong pangmatematika. Ang ekonomiks ay naging mas makamatematika bilang isang disiplina sa kahabaan ng unang hati ng ika-20 daantaon, subalit ang pagpapakilala ng bao at panglahatang mga teknik sa loob ng kapanahunan na nakapaligid sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, katulad ng teoriya ng laro, ay magpapalawak ng paggamit ng mga pormulasyong pangmatematika sa ekonomiks.^[7][6]

Ang matulin na pagsisistema ng ekonomiks ang nagbigay ng alarma sa mga manunuri ng disiplina pati na sa ilang kilalang mga ekonomista. Tinuligsa nina John Maynard Keynes, Robert Heilbroner, Friedrich Hayek at iba pa ang malawakang panggamit ng mga modelong pangmatematika para sa ugali ng tao, na nangangatwiran na ang ilan sa mga pagpili ng tao ay hindi maipabababa bilang matematika.

1. ↑ ^{1.0 1.1} Chiang, Alpha C.; and Kevin Wainwright (2005). Fundamental Methods of Mathematical Economics. McGraw-Hill Irwin. pp. 3–4. ISBN 0-07-010910-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) TOC.
2. ↑ Search of The New Palgrave Dictionary of Economics Online, "mathematical economics" "computational".
3. ↑ Varian, Hal (1997). "What Use Is Economic Theory?" in A. D'Autume and J. Cartelier, ed., Is Economics Becoming a Hard Science?, Edward Elgar. Pre-publication PDF. Naka-arkibo 2006-06-25 sa Wayback Machine. Retrieved 2008-04-01.
4. ↑ • Katulad ng nasa loob ng Handbook of Mathematical Economics, mga kawing sa kabanata na nasa unang pahina:
        Arrow, Kenneth J., at Michael D. Intriligator, patnugot, (1981), v. 1^{[patay na link]}
        _____ (1982). v. 2^{[patay na link]}
        _____ (1986). v. 3^{[patay na link]}
        Hildenbrand, Werner, at Hugo Sonnenschein, patnugot (1991). v. 4.
      • Debreu, Gérard (1983). Mathematical Economics: Twenty Papers of Gérard Debreu, Contents.
      • Glaister, Stephen (1984). Mathematical Methods for Economists, ika-3 edisyon, Blackwell. Contents.
      • Takayama, Akira (1985). Mathematical Economics, ika-2 edisyon. Cambridge. Description at Contents.
      • Michael Carter (2001). Foundations of Mathematical Economics, MIT Press. Paglalarawan Naka-arkibo 2006-09-15 sa Wayback Machine. at mga Nilalaman.
5. ↑ Chiang, Alpha C. (1992). Elements of Dynamic Optimization, Waveland. TOC Naka-arkibo 2010-12-11 sa Wayback Machine. & Amazon.com kawing na papasok, unang mga pahina.
6. ↑ ^{6.0 6.1} Samuelson, Paul ((1947) [1983]). Foundations of Economic Analysis. Harvard University Press. ISBN 0-674-31301-1. {{cite book}}: Check date values in: |date= (tulong)
7. ↑ • Debreu, Gérard ([1987] 2008). "mathematical economics", The New Palgrave Dictionary of Economics, ika-2 edisyon. Abstrakto. (Unang nalimbag na mayroong mga rebisyon mula noong 1986, "Theoretic Models: Mathematical Form and Economic Content", Econometrica, 54(6), pp. 1259-1270.)
      • von Neumann, John, at Oskar Morgenstern (1944). Theory of Games and Economic Behavior. Princeton University Press.