Bor

Bor simgesi B ve atom numarası 5 olan kimyasal elementtir. Kristal formunda kırılgan, koyu, parlak bir metaloid; amorf formunda kahverengi bir tozdur. Bor grubunun en hafif elementidir, kovalent bağlar oluşturan üç değerlik elektronuna sahiptir, bu da borik asit, mineral sodyum borat, bor karbür ve bor nitrür gibi ultra sert bor kristallerini açıklar.

Bor (B)
H Periyodik tablo He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba   Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra   Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og     La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Temel özellikleri
Atom numarası	5
Element serisi	Metaloidler
Grup, periyot, blok	13, 2, p
Görünüş	siyah/kahverengi
Kütle numarası	10,811(7) g/mol
Elektron dizilimi	He 1s2 2s2 2p1
Enerji seviyesi başına Elektronlar	2, 3
CAS kayıt numarası	7440-42-8
Fiziksel Özellikleri
Maddenin hâli	Katı
Yoğunluk	2,34 g/cm³
Sıvı hâldeki yoğunluğu	2,08 g/cm³
Ergime noktası	2349 °K 2076 °C
Kaynama noktası	4200 °K 3927 °C
Ergime ısısı	50,2 kJ/mol
Buharlaşma ısısı	480 kJ/mol
Isı kapasitesi	11,087 J/(mol·K)
Atom özellikleri
Kristal yapısı	Rombohedral
Yükseltgenme seviyeleri	3 (hafif asidik oksit)
Elektronegatifliği	2,04 Pauling ölçeği
İyonlaşma enerjisi	800,6 kJ/mol
Atom yarıçapı	85 pm
Atom yarıçapı (hes.)	87 pm
Kovalent yarıçapı	82 pm
Van der Waals yarıçapı	208 pm
Diğer özellikleri
Elektrik direnci	150 nΩ·m (20°C'de)
Isıl iletkenlik	27,4 W/(m·K)
Isıl genleşme	5-7 µm/(m·K) (25°C'de)
Ses hızı	16200 m/s (25 °C'de)
Mohs sertliği	9,3
Vickers sertliği	49000 MPa
Brinell sertliği	? MPa

Bor yıldız nükleosentezi ile değil, tamamen kozmik ışın parçalanması ve süpernovalar tarafından sentezlenir, bu nedenle Güneş Sistemi ve Dünya'nın kabuğunda düşük miktarda bulunan bir elementtir.^[1] Yerkabuğunun ağırlıkça yaklaşık yüzde 0,001'ini oluşturur.^[2] Doğal olarak, suda çözünür boratların çökelmesi ile yer kabuğunda yoğunlaşmıştır. Bunlar endüstriyel olarak boraks ve kernit gibi evaporitler olarak çıkarılır. Bilinen en büyük yataklar, bor minerallerinin en büyük üreticisi olan Türkiye'de bulunmaktadır.

Elemental bor göktaşlarında küçük miktarlarda bulunan bir metaloiddir, ancak Dünya'da doğal olarak bulunmaz. Endüstriyel olarak, çok saf element karbon veya uzaklaştırılmaya dirençli diğer elementlerle kontaminasyon nedeniyle zorlukla üretilir.^[3] Birkaç allotrop mevcuttur: amorf bor, kahverengi bir tozdur; kristalli bor, gümüş rengi ila siyah renktedir, son derece serttir (Mohs ölçeğinde yaklaşık 9,5) ve oda sıcaklığında zayıf bir elektrik iletkenidir. Birincil kullanımı, bazı yüksek mukavemetli malzemelerde karbon elyaflarına benzer uygulamalarla bor filamentleridir.

Bor kimyasal bileşiklerde öncelikli kullanıma sahiptir. Küresel üretimin yaklaşık yarısı, yalıtım ve yapısal malzemeler için cam elyafı katkı maddesi olarak kullanılıyor. Bir sonraki kullanım, yüksek mukavemetli, hafif yapısal ve ısıya dayanıklı malzemelerdeki polimerler ve seramiklerdir. Borosilikat cam, sıradan soda kireç camına göre daha yüksek mukavemet ve termal şok direnci için arzu edilir. Sodyum perborat ağartıcı olarak kullanılır. Küçük bir miktar yarı iletkenlerde katkı maddesi olarak ve organik ince kimyasalların sentezinde reaktif ara madde olarak kullanılır. Bor içeren birkaç organik farmasötik kullanımdadır. Doğal bor, biri (bor-10) nötron yakalama ajanı olarak çeşitli kullanımlara sahip olan iki kararlı izotoptan oluşur.

Borun biyoloji ile kesişimi çok azdır. Memeli yaşamı için gerekli olduğu konusunda fikir birliği yoktur. Boratlar, memelilerde düşük, ancak eklembacaklılarda yüksek toksisite gösterir ve insektisit olarak kullanılabilir. Bor içeren organik antibiyotikler bilinmektedir. Sadece eser miktarda gerekli olmasına rağmen, temel bir bitki besin maddesidir.

1. ^ "Q & A: Where does the element Boron come from?". physics.illinois.edu. 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2011. 
2. ^ "Boron". Britannica encyclopedia. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2020. 
3. ^ Methods Used in Preparing Boron (İngilizce). U.S. Department of the Interior, Bureau of Mines. 1964. s. 14. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023.