Bosna-Hersek

Bosna-Hersek Sırp-Hırvatça (Latin): Bosna i Hercegovina Sırp-Hırvatça Kiril: Босна и Херцеговина Bosna ve Hersek
Bayrak Arma
Millî marş Sırp-Hırvatça: Državna himna Bosne i Hercegovine Sırp-Hırvatça: Државна химна Босне и Херцеговине "Bosna-Hersek Devlet Marşı"
Başkent ve en büyük şehir	Saraybosna 43°52′K 18°25′D / 43.867°K 18.417°D / 43.867; 18.417
Resmî dil(ler)	Boşnakça, Sırpça, Hırvatça
Etnik gruplar (2013)[1]	%50,1 Boşnak %30,8 Sırp %15,4 Hırvat %3,7 diğer
Demonim	Bosnalı Hersekli [2][3][4]
Hükûmet	Federal parlamenter direktörlük cumhuriyeti
• Yüksek Temsilci Christian Schmidta • Cumhurbaşkanlığı Konseyi Başkanı Denis Bećirovićb • Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyeleri Željka Cvijanovićc Željko Komšićd • Bakanlar Kurulu Başkanı Borjana Krišto
Yasama organı	Parlamenterler Meclisi
• Üst meclis	Halklar Meclisi
• Alt meclis	Temsilciler Meclisi
Kuruluş tarihi
• Bosna Banlığı 1154 • Bosna Krallığı 1377 • Osmanlı fethi 1463 • Avusturya-Macaristan yönetimi 1878 • Yugoslavya'nın oluşumu 1 Aralık 1918 • ZAVNOBiH 25 Kasım 1943 • Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulması 29 Kasım 1945 • Yugoslavya'dan bağımsızlığını ilan etmesi 3 Mart 1992 • Washington Anlaşması 18 Mart 1994 • Dayton Anlaşması 14 Aralık 1995
Yüzölçümü
• Kara	51.209[5] km2
• Su (%)	%1,4
Nüfus
• 2022 tahminî	3.434.000[6] (135.)
• 2013 sayımı	3.531.159[1]
• Yoğunluk	69/km2
GSYİH (SAGP)	2024 tahminî
• Toplam	$71,640 milyar[7] (110.)
• Kişi başına	$20.734[7] (81.)
GSYİH (nominal)	2024 tahminî
• Toplam	$28,738 milyar[7] (115.)
• Kişi başına	$8.317[7] (85.)
Gini (2015)	▼ 32.7[8] orta
İGE (2021)	0.780[9] yüksek · 74.
Para birimi	Değiştirilebilir mark (BAM)
Zaman dilimi	UTC+01 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02 (OAYS)
Tarih formatı	g. a. yyyy. (Milat)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+387
İnternet alan adı	.ba
Yüksek Temsilci, Dayton Anlaşması'nın uluslararası sivil denetçisi olarak seçilmiş ve seçilmemiş yetkilileri görevden alma ve yasa çıkarma yetkisine sahiptir. Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Başkanı (Boşnak) Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyesi (Sırp) Mevcut Cumhurbaşkanlığı Konseyi Üyesi (Hırvat)

Bosna-Hersek, kısa haliyle B&H (BiH / БиХ),^[10] resmî adıyla Bosna ve Hersek (Boşnakça, Sırpça, Hırvatça: Bosna i Hercegovina, Sırp Kiril: Босна и Херцеговина), Balkanlar'da 51.197 km² yüz ölçümlü bir ülke. Kuzey, batı ve güneyden Hırvatistan; doğudan Sırbistan ve güneydoğusunda Karadağ ile çevrili olup Adriyatik Denizi'ne Neum şehrinin olduğu yerde yalnızca 20 km'lik limansız bir kıyısı bulunmaktadır. Ülkenin coğrafyası merkez ve güneyde dağlık, kuzeybatıda tepelik, kuzeydoğuda düzlük bir karakter sergiler. Başkent ve en büyük şehir olan Saraybosna, birçok yüksek dağla çevrelenmiştir. Ülkenin çoğunluğunu kaplayan Bosna bölgesinde karasal iklim görülür, bu bölgede yazları sıcak, kışları kar yağışlı ve soğuktur. Ülkenin güney kıyılarındaki daha küçük Hersek bölgesinde ise tipik Akdeniz iklimi görülür. Bosna-Hersek doğal kaynaklar açısından da zengin bir görünüm arz eder.

Bosna-Hersek'te insan yaşamı Üst Paleolitik çağında, kalıcı yerleşim ise Cilalı Taş Devri'ne ait Butmir, Kakanj ve Vučedol kültürleriyle başladı. Hint-Avrupa halklarının ulaşmasının ardından İlirya ve Kelt uygarlıkları bölgeye yerleşti. Kültürel, siyasi ve sosyal açılardan zengin ve karmaşık bir tarihe sahip olan ülkede bugün çoğunluğu oluşturan Güney Slavları'nın yerleşmesi 6 ile 9. yüzyıllar arasına rastlar. 12. yüzyılda kurulmuş Bosna Banlığı'nı takip eden 14. yüzyıl Bosna Krallığı, 1463'te Osmanlı İmparatorluğu tarafından yıkıldı. Bosna-Hersek 19. yüzyıl sonlarına dek Osmanlı hakimiyetinde kaldı. Osmanlılar bölgeye İslam'ı getirdiler ve ülkenin sosyokültürel yapısını büyük oranda değiştirdiler. 1878'deki Berlin Kongresi uyarınca Bosna Vilayeti fiilen Avusturya-Macaristan hakimiyetine girdi. İki savaş arası dönemde Yugoslavya Krallığı'na katılan Bosna-Hersek, II. Dünya Savaşı'nın ardından yeni kurulan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'ni oluşturan federe cumhuriyetlerden biri oldu. Yugoslavya'nın dağılmasını takiben 1992'de bağımsızlık ilan eden Bosna-Hersek, yeni kurulan devleti kabul etmeyen Sırp toplumu nedeniyle üç yıl sürecek Bosna Savaşı'na sürüklendi. Savaş 1995'te imzalanan Dayton Antlaşması ile sona erdi. Antlaşmaya göre ülkede barışı uygulayacak Barışı Uygulama Konseyi adı altında uluslararası bir konsey kuruldu. Konsey tarafından kurulan Bosna-Hersek Yüksek Temsilciliği cumhurbaşkanını görevden alma dahil birçok yetkiyle donatıldı. Ayrıca üçlü cumhurbaşkanlığı ile ülkedeki üç etnik grup temsil edilmesi sağlandı.

2013 sayımına 3,531,159 nüfusa sahip olan ülke anayasada kurucu halklar olarak belirtilen ve eşit haklara sahip olan^[11] üç etnik gruba ev sahipliği yapmaktadır. Bu gruplar nüfusun %50,11'ini oluşturan Boşnaklar, %30,78'ini oluşturan Sırplar ve %15,43'ünü oluşturan Hırvatlardır.^[12][13] İngilizcede ve daha birçok dilde etnik kimlik göz önünde tutulmadan tüm Bosna-Hersek halkına Bosnalı denir. Ancak Türkçede tarihten gelen yakınlıktan dkuruluş_olayıı Bosnalı denildiğinde Boşnaklar yani Bosnalı Müslümanlar kastedilir.^{[kaynak belirtilmeli]} Ayrıca ülkede Bosnalı veya Hersekli olmak da ayrı etnik kimliği vurgulamak için kullanılır. Yahudiler, Çingeneler, Ukraynalılar ve Türkler gibi diğer azınlıklar, anayasada "diğerleri" kategorisinde sınıflandırılır.

Bosna-Hersek çift meclisli bir yasama organı ve üç üyeli Cumhurbaşkanlığı ile yönetilir, ancak merkezî hükûmetin gücü oldukça kısıtlıdır. Ülke iki özerk devletçiğe (entite) bölünmüş durumdadır. Bunlar, Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti'dir. Brçko İlçesi Dayton Antlaşması'yla iki entitenin de dışında bırakılmıştır ve kendisine ait bir yerel yönetimi bulunmaktadır. Bosna-Hersek Federasyonu 10 kantona ayrılmıştır.^[14]

Bosna-Hersek gelişmekte olan bir ülkedir ve İnsani Gelişme Endeksi'nde 73. sırada yer almaktadır. Ülke ekonomisi büyük ölçüde sanayi ve tarıma dayalıdır, ancak turizm ve hizmet sektörü son yıllarda önemli ilerleme kaydetmiştir.^[15][16] Bosna-Hersek Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi, Barış İçin Ortaklık, Orta Avrupa Serbest Ticaret Antlaşması ve Akdeniz İçin Birlik üyesidir. Ülke Avrupa Birliği'ne potansiyel aday statüsündedir, 15 Aralık 2022’de Avrupa Birliği Bosna Hersek’e adaylık statüsüne onay vermiştir.^[17] ve Nisan 2010'dan beri NATO'ya adaydır.^[18]

1. ^ ^{a b} Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine / Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina (2016). "Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini, 2013: Rezultati Popisa / Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina, 2013: Final Results" (PDF) (Boşnakça ve İngilizce). 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
2. ^ "Bosnia and Herzegovina • Country facts • PopulationData.net". PopulationData.net. 21 Mart 2020. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020. 
3. ^ "Danas se iz Norveške kući vraća 13 državljana BiH, a šta je sa ostalima?". MojaBiH (Boşnakça). 5 Nisan 2020. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020. 
4. ^ CIA 2019.
5. ^ "Demografija, 2022" (PDF). bhas.gov.ba. Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina. 31 Ekim 2023. s. 26. 19 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. 
6. ^ "Demografija, 2022" (PDF). bhas.gov.ba. Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina. 31 Ekim 2023. s. 26. 19 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2024. 
7. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (BA)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 21 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
8. ^ "Distribution of family income – Gini index". The World Factbook. TWB. 29 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2017. 
9. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
10. ^ "Türkiye-Bosna-Hersek Siyasi İlişkileri / Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı". 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2021. 
11. ^ Constitutional Court of Bosnia and Herzegovina, U-5/98 (Partial Decision Part 3), p. 36, Sarajevo, 1 July 2000. 
12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017. 
13. ^ http://www.popis2013.ba/popis2013/doc/Popis2013prvoIzdanje.pdf 24 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bosna-Hersek Etnik Yapı
14. ^ "Abant Sosyal Bilimler Dergisi". Mehmet DALAR, Dayton Barış Antlaşması ve Bosna-Hersek’in Geleceği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi. 2008. 14 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
15. ^ "Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update" (PDF). UNDP. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2018. 
16. ^ "International tourism, number of arrivals - Bosnia and Herzegovina". World Bank. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2020. 
17. ^ "AB'den Bosna Hersek'e yeşil ışık: Adaylık statüsü verilecek". Cumhuriyet. 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. 
18. ^ "Membership Action Plan (MAP)". nato.int. NATO. 18 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015. In April 2010, NATO Foreign Ministers at their meeting in Tallinn, reviewed progress in Bosnia and Herzegovina's reform efforts and invited the country to join the Membership Action Plan.