Etalon

Etalon ağırlık ve uzunluk ölçüleri için kabul edilmiş yasal ölçü modelidir.^[1] Kelimenin kökeni Fransızcada standart anlamına gelen étalon kelimesidir. Ancak daha dar anlamıyla etalon Uluslararası Birimler Sisteminde temel birimler için seçilen örneklere verilen addır.

Uluslararası Birimler Sisteminde önce uzunluk, kütle ve zaman birimlerinin standartları saptanmıştı. Başlangıçta zaman etalonu olarak bir gün süresinin 1/86,400 ü olan saniye esas alınmıştı. Gerek uzunluk ve gerekse kütle için etalon olarak uzun süre maddi cisimler kullanılmıştı. Her iki etalon için de kullanılan madde (kütle açısından) % 90 platin ve % 10 iridyum olan bir alaşımdan yapılmıştır. Bu alaşımın özelliği paslanmaya ve şekil deformasyonuna karşı çok dirençli oluşudur.

Uzunluk için 1 metre uzunluğunda bir çubuk kullanıldı. Bu çubuğun kesit alanının Tresca şekli denen bir özel şekli vardır. Fransız makine mühendisi Henri Tresca (1814-1885) tarafından geliştirilen bu şekil deformasyonu daha da azaltmaktadır. Kütle için esas alınan cisim ise bir silindirdi. Bu silindirin çapı ve yüksekliği 39 milimetreydi. Silindir Fransa'nın başkenti Paris yakınındaki Saint-Cloud'taki kalibrasyon laboratuvarında muhafaza edilmektedir. Ayrıca çeşitli ülkelerde bu silindirin kopyaları vardır. Bir adet kopya da ülkemizdedir.

Günümüzde etalon olarak maddi cisimlerin kullanılmasından vaz geçilmiştir. 1983 yılında uzunluk birimi metrede, 2019 yılında ise kütle birimi kilogramda maddi cisimler yerine evrensel fizik sabitleri kullanılmaya başlandı.

1. ^ "Türk Dil kurumu sözlüğü". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020.