Magma

Magma, yeraltında bulunan, ergimiş haldeki kayaçlar. Kayaçların basınç düşmesi, sıcaklık yükselmesi, H₂O ilavesi gibi etkenler altında erimesi sonucu oluşan silikat hamuru durumundaki eriyiklerdir. Yeryüzüne ulaşarak yanardağlardan püsküren magmaya lav denir. Magma, dünya yüzeyinin altında bulunur ve diğer karasal gezegenlerde ve bazı doğal uydularda da magmatizmanın kanıtı keşfedilmiştir.^[1] Erimiş kayanın yanı sıra, magma ayrıca kristaller ve volkanik gazlar içerebilir.^[2]

Magma, yitim bölgeleri, kıtasal yarık bölgeleri, orta okyanus sırtları ve sıcak noktalar dahil olmak üzere çeşitli tektonik ortamlarda manto veya kabuğun erimesi ile üretilir.^[3] Manto ve kabuk eriyikleri, magma odalarında^[4] veya trans-kabuk kristal zengini lapa zonlarında depolandıkları düşünülen kabuktan yukarı doğru hareket ederler.^[5] Kabukta depolanmaları sırasında, magma bileşimleri fraksiyonel kristalizasyon, kabuk eriyikleri ile kontaminasyon, magma karıştırma ve gaz giderme yoluyla değiştirilebilir.

Magma çalışması tarihsel olarak lav akışları şeklinde magmayı gözlemlemeye dayanırken, jeotermal sondaj projeleri sırasında İzlanda'da iki kez ve Hawaii'de bir kez olmak üzere toplam üç kez yerinde görülmüştür.^[6][7][8]

Magmanın katılaşmasıyla magmatik kayaçlar oluşur. Üç tür magmatik kayaç vardır. Bunlar derinlik, yarı derinlik ve yüzey kayaçlarıdır.

Eğer magma derinlerde soğursa iri kristaller oluşur. Derinlerde magma ile ortam arasındaki ısı farkı azdır. Çünkü derinlere inildikçe yerin ısısı artar. (Jeotermal gradyan -1 km'de 33 °C) magma ile ortam arasında ısı farkı az olduğu için iri kristaller oluşur. Derinlik kayaçları tamamen iri kristallerden oluşur. Ve kristaller yaklaşık eş boyutludur.

Magma yarı derinlikte soğursa hem iri hem de küçük kristaller oluşur. Yarı derinlik kayaçları, başka bir deyişle damar kayaçları tamamen kristalli ve kristaller iki farklı tane boyutundadır.

Magma yüzeyde soğursa tamamen kristalli bir kayaç oluşmaz. Bunun nedeni yüzeyde magma ile ortam arasındaki ısı farkı fazla olması ve buna bağlı olarak magmanın hızlı soğumasıdır.

Magmanın yerkabuğuna çıkması ile yanardağ patlamaları oluşur.

1. ^ Greeley, Ronald; Schneid, Byron D. (1991-11-15). "Magma Generation on Mars: Amounts, Rates, and Comparisons with Earth, Moon, and Venus". Science. 254 (5034): 996-998. Bibcode:1991Sci...254..996G. 8 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. doi:10.1126/science.254.5034.996. ISSN 0036-8075. 1 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PMID 17731523. 8 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. S2CID 206574665. 7 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2. ^ Spera, Frank J. (2000), "Physical Properties of Magma", in Sigurdsson, Haraldur (editor-in-chief) (ed.), Encyclopedia of Volcanoes, Academic Press, pp. 171–190, ISBN 978-0126431407
3. ^ Foulger, G.R. (2010). Plates vs. Plumes: A Geological Controversy. 6 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wiley–Blackwell. ISBN 978-1-4051-6148-0.
4. ^ Detrick, R. S.; Buhl, P.; Vera, E.; Mutter, J.; Orcutt, J.; Madsen, J.; Brocher, T. (1987). "Multi-channel seismic imaging of a crustal magma chamber along the East Pacific Rise". Nature. 326 (6108): 35–41. Bibcode:1987Natur.326...35D 8 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1038/326035a0. 28 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN 0028-0836. 12 Mayıs 2020^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. S2CID 4311642. 8 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
5. ^ Sparks, R. Stephen J.; Cashman, Katharine V. (2017). "Dynamic Magma Systems: Implications for Forecasting Volcanic Activity". Elements. 13 (1): 35–40. doi:10.2113/gselements.13.1.35. 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN 1811-5209. 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
6. ^ Scientists' Drill Hits Magma: Only Third Time on Record, 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UC Davis News and Information, June 26, 2009.
7. ^ Magma Discovered in Situ for First Time. 11 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Physorg (December 16, 2008)
8. ^ Puna Dacite Magma at Kilauea: Unexpected Drilling Into an Active Magma Posters, 3 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2008 Eos Trans. AGU, 89(53), Fall Meeting.